زبان عربى به تدريج به زبان علمى و ادبى جامعه و وسيله‌اى براى نقل و نشر فرهنگ و تمدن اسلامى مبدل گشت. در عصر عباسيان حتى مراكزى براى ترجمه كتب ملل ديگر به زبان عربى تأسيس شد و بسيارى از آثار درخشان علمى ايران نيز توسط نويسندگان ايرانى به عربى ترجمه گشت. [1]

رواج زبان عربى چنان بوده است كه «به خط و زبان فارسى هيچ سند تاريخى تا نيمه دوم قرن سوم هجرى به دست ما نرسيده» [2] است.

زبان پر مايه عربى با امتزاج با زبان لطيف فارسى توسط سخنورانى مانند سعدى، حافظ و ... به حد تعالى خود رسيد و به عنوان زبان علمى و ادبى ايران زمين معرفى گرديد. [3]

در هر صورت مسلمانان سعى و تلاش بسيار نمودند تا زبان عربى را در حدى وسيع بين مردم رواج دهند و در مقطع زمانى خاصى به اين امر جامه عمل پوشاندند؛ اما نبايد فراموش كرد زبان عربى هيچ گاه به گونه ريشه‌اى در بطن جامعه ايران نفوذ نكرد. زبان عربى به عنوان زبان كتبى و رسمى جامعه بين اشراف، بزرگان، علما و شعرا آن هم عمدتاً در شهرها رواج داشت و بخش كثيرى از جامعه روستايى به اين زبان خو نگرفته، زبان خويش را ترك نگفتند. [4] احتمال مى‌رود عدم ماندگارى زبان عربى و رسميت نيافتن آن براى هميشه در نتيجه همين عامل باشد.

اعتلاى فرهنگ تعليم و تربيت‌

با اشاعه آيين اسلام و در نيتجه ميراث فرهنگى اين دين، مراكز علمى و كانونهاى معتبر علم و دانش در اين سرزمين رو به رشد نهاد. هنوز چند صباحى از ورود اسلام به ايران نگذشته بود كه دانشمندان و نويسندگان نام آورى از اين خطّه برخاستند و هر يك در زمينه تخصص‌

[1] . جرجى زيدان، تاريخ تمدن اسلام، ص 575

[2] . غلامحسين صديقى، جنبشهاى دينى و ايرانى در قرنهاى دوم و سوم هجرى، ص 144

[3] . ر. ك: عباس خليلى، پيشين، ص 150

[4] . جمعى از نويسندگان، تاريخ تمدن ايران، ص 285