جاى بسى افتخار است كه بدانيم در روزگار رونق جنديشاپور هيچ شهرى در دنيا به مقام علمى آن نمى‌رسيد [1]. دانشكده‌اى مخصوص طب با مديريتى قوى در كنار بيمارستانى مجهز، حكايتگر فرهنگ و تمدن غنى اين سرزمين است كه تداوم و تأثيرات آن در دوره اسلامى سبب پيدايش بيت الحكمه‌ها و نظاميه گشت. [2]

تمدن ايرانى در صنعت نيز گوى سبقت را از بسيارى ملل ديگر ربوده بود. پس از كشف كاغذ در چين ايرانيان نخستين قومى بودند كه به صنعت كاغذ سازى دست يافتند. اين صنعت به خصوص در شهر سمرقند از رونق فوق العاده‌اى برخوردار بوده است. در صنايع ظريفه مانند نقاشى، قالى بافى، پارچه بافى، ساخت سكه و ... نيز تمدن ايران پيشرفتهاى قابل توجهى داشته است. [3] موسيقى هم عنصر مهمى از تمدن ايران باستان بوده كه از مقامى ارجمند برخوردار بوده است. [4]

تمدن ايران زمين در حوزه معمارى نيز دستاوردهاى درخشانى داشته است كه برخى از آنها همچنان عظمت، زيبايى و جذابيت خويش را حفظ كرده‌اند. درخشان‌ترين اشعه ذوقى و عالى‌ترين سليقه‌هاى هنرى از ذهن ايرانيان تراويده است كه ثمره‌اش خلق آثارى ارزشمند در عرصه فرهنگ و هنر بوده است. كتيبه‌هاى بر جاى مانده از ايران باستان گواهى روشن بر اين مطلب است كه هنر مردمان اين ديار را به تصوير كشيده‌اند.

اسلام و اعتلاى تمدن ايران‌

سرزمين ايران در عصر ساسانيان از سيحون و جيحون گرفته تا سواحل مديترانه و از سند گرفته تا حوضه‌هاى دجله و فرات، يكپارچه از حكومتى تبعيت مى‌كرد كه سلطه خود را از هر جهت بر اقوام اين سرزمينها گسترده بود. در واقع، قوم ايرانى با تمام ابعاد فرهنگى‌اش بر ساكنان اين نواحى نظارت داشت. وقتى سلطه ساسانيان فرو پاشيد فرهنگ و تمدن حاكم‌

[1] . سيدتقى نصر، ابديت ايران، ص 247؛ عيسى صديق، پيشين، ص 82

[2] . على سامى، پيشين، ص 6

[3] . جمعى از نويسندگان، تاريخ تمدن ايران، ص 222

[4] . ر. ك: عباس اقبال آشتيانى، «موسيقى قديم ايران»، مجموعه مقالات