آفريقا، قاره‌اى بزرگ با حوزه‌هاى فرهنگى متنوع است كه بخشهايى از آن حتى تا سده‌هاى اخير براى محققان ناشناخته بود. كمبود منابع و دانسته‌هاى كهن درباره آفريقا بر چگونگى و ميزان گسترش اسلام نيز صدق مى‌كند. [1]

فرآيند گسترش و نفوذ اسلام به آفريقا بسيار گسترده و متوالى است. مهاجرت جماعتى از مسلمانان در اوايل دعوت رسول اكرم (ص) از مكه به حبشه نخستين گام نفوذ اسلام به آفريقا تلقى مى‌گردد؛ به ويژه اينكه نجاشى حاكم حبشه استقبال گرمى از مسلمانان نمود. بخش قابل توجهى از شمال آفريقا نيز در دوره فتوحات تحت سيطره حاكميت اسلامى درآمد كه شايد مهم‌ترين منطقه ناحيه حاصلخيز مصر بود. در دوره امويان نيز در عصر خلافت عبدالملك بن مروان و به خصوص عصر خلافت وليد بن عبدالملك بخش‌هاى ديگرى از نواحى افريقيه جزء قلمرو اسلامى درآمد [2].

توسعه و نشر اسلام در آفريقا همانند جنوب شرقى آسيا حاصل تبليغات و فعاليتهاى دلسوزانه مهاجران و بازرگانان بوده است. [3] بسيارى از ايرانيان- كه غالباً هم اهل فارس بودند- در نواحى شرقى آفريقا رحل اقامت گزيدند [4] و دين اسلام توسط همين مهاجران در اين مناطق منتشر گرديد. مسلمانان ايرانى از طريق خطابه و ارشاد مردم را با حقايق و مبانى متعالى اسلام آشنا مى‌كردند.

بازرگانان ايرانى كه همواره به اين مناطق رفت و آمد داشتند، تلاش و كوشش فراوانى در تبليغ اسلام مى‌نمودند و در كسوت بازرگان به نشر تعاليم اسلام اهتمام مى‌ورزيدند و در اين راه از هيچ كوششى دريغ نمى‌ورزيدند.

عباسيان اداره بيشتر بلاد را به مردمان خراسان واگذار نمودند و در شرق و غرب عالم اسلام آنها را امارت دادند. يكى از مناطقى كه مورد توجّه عباسيان بود و بيم داشتند كه از آنجا خطرى متوجّه ايشان گردد سرزمينهاى مغرب اقصى و شمال آفريقا بود؛ زيرا هنوز حكومت اندلس به دست امويان بود و مى‌ترسيدند از آن ناحيه خطرى متوجه آنان گردد. از اين رو از

[1] . جمعى از نويسندگان، اسلام پژوهشى تاريخى و فرهنگى، ص 150

[2] . همان، ص 123-128

[3] . ايرام لاپيدوس، پيشين، ص 632

[4] . آثار ايرانيان هم اكنون نيز با گذشت چند قرن در اين مناطق هويداست. ر. ك: مرتضى مطهرى، پيشين، ص 350