درس نهم: نقش ايرانيان در تمدّن اسلامى

دين اسلام بر مبناى اصول و مبانى ارزشمند و جهان شمول خويش توانست گونه‌اى تعالى فرهنگى و اجتماعى بيافريند كه از آن با عنوان «فرهنگ و تمدن اسلامى» ياد مى‌شود.

بايستى توجه داشت كه آنچه سبب رونق و توسعه اين تمدن گشت، به طور قطع دين مبين اسلام و تأثيرات آن بوده است. در واقع، اثر دين اسلام در اين فرآيند انكارپذير نيست.

دانشمندان و فرهيختگان ايران زمين نيز در پرتو تعاليم عاليه و انسان ساز اين دين الهى بود كه توانستند به بالندگى و رشد رسيده و شالوده تمدن اسلام را برچينند.

ايرانيان نقش بسيار مؤثرى در توسعه و نشر تمدن اسلامى داشته‌اند. فعاليت آنان در اين زمينه به حدى چشمگير است كه در هر دوره‌اى از تاريخ تمدن اسلامى، نام ايرانيان به عنوان «پرچمداران علم» در دنياى اسلام مى‌درخشد.

براى تشخيص تأثير ايرانيان در تمدن اسلامى كافى است كه به تلاشها و كوششهاى آنها در رشته‌هاى مختلف علمى مانند پزشكى، مهندسى، رياضيات، فلسفه، نجوم و همچنين همت عناصر ايرانى در ترغيب و تشويق دستگاه ادارى اعراب به توسعه علم و فرهنگ، نظرى عميق بيفكنيم. ايرانيان در دو نقش مهم براى نشر و بسط تمدن اسلامى كوشيده‌اند: اول در نقش وزيران و دبيران و كارگزاران حكومتى [1] و ديگر در نقش دانشمندان و متفكران بزرگ كه پايه‌هاى تمدن اسلامى را استحكام بخشيدند.

[1] . بديهى است كه بدون دستيارى مديران و كارگزاران پرتلاش ايرانى از وزير گرفته تا دبير و والى و قاضى و... محال‌بود آن همه درخشندگى و ترقى نصيب مسلمانان و تمدن اسلامى شود. ر. ك. عيسى صديق، تاريخ فرهنگ ايران، ص 106