نام کتاب : آشنایی با تاریخ اسلام و ایران نویسنده : برهانیان، عبدالحسین جلد : 1 صفحه : 76
تأسيس مراكز علمى و فرهنگى
از مهمترين پايههاى تمدّن ايجاد مراكز علمى و آموزشى
است كه ايرانيان در اين زمينه نيز سهم درخشانى داشتهاند.
رصدخانهها
ايرانيان پيش از اسلام رصدخانه علمى بزرگى در جندى شاپور
تأسيس كرده بودند. نخستين رصدخانه دوره اسلامى، رصدخانه «شماسيّه» است كه در سال
828 م/ 213 هجرى به دستور مأمون و به همّت ستاره شناسان ايرانى چون فضل بن نوبخت و
محمّد بن موسى خوارزمى ساخته شد. پس از اين رصد خانههاى ديگرى نيز در جاهاى مختلف
ايجاد گرديد. [1]
رونق و رشد رصدخانهها، از وجود يك سازمان علمى منظم حكايت
مىكند كه در عصر طلايى تمدن اسلامى اتفاق افتاد. سنت رصدخانه سازى با تأسيس رصدخانه
مراغه به اوج خود رسيد. رصدخانه مراغه توسط خواجه نصيرالدين طوسى و با دستيارى چند
تن از دانشمندان ديگر ايرانى تأسيس گرديد.
استاد احمد آرام در كتاب «علم در اسلام» چنين مىنويسد:
در آغاز دوره اسلامى رصدخانه كوچك بود و معمولًا يك منجم
در آن كار مىكرد ولى از قرن هفتم/ سيزدهم با ساخته شدن رصدخانه مراغه به وسيله خواجه
نصيرالدين طوسى، رصدخانه به صورت دستگاه عظيم علمى درآمد كه دانشمندان متعدد در آن
گرد مىآمدند و به رصد كردن و تدريس مىپرداختند. رصدخانه مراغه الهام بخش و سرمشقى
براى ساختهشدن رصدخانه «الغ بيگ» در سمرقند و رصدخانه دوره عثمانى در استامبول شد
كه تقىالدين در آن رصد مىكرد. و اين رصدخانهها به نوبه خود نمونههايى بودند كه
به تقليد از آنها رصدخانههايى در هند توسط «جى سينگ» و در اروپا به دست «توكوبرائه»
و «كپلر» ساخته شد. [2]
دانشگاهها و مدارس
ايرانيان از گذشتههاى دور و پيش از ورود اسلام در اين
حيطه موفقيتهاى عظيمى كسب كرده