علم فيزيك‌

دانشمندان ايرانى در زمينه علم فيزيك به چنان نتايج مهم و درخشانى دست يافتند كه بعدها اروپاييان فيزيك جديد را بر اساس نظريه‌ها و اندوخته‌هاى علمى آنان مطرح كردند. [1]

استعمال كلمه فيزيك به معناى امروزى نسبتاً تازه است و اين علم در قديم جزء طبيعيّات و فلسفه بوده است. علم ديگرى نيز به نام علم مناظر يا نور شناخت در ميان مسلمانان وجود داشت كه آن را از علوم رياضى به شمار مى‌آوردند. [2]

از مكاتب فكرى اسلامى درباره اصول فلسفه طبيعى مكتب مشاء و اشراق است. خواجه نصيرالدين طوسى در «شرح اشارات و تنبيهات» درباره اندازه حركت بحثهاى مفصّلى دارد.

ابوريحان بيرونى در مباحثه با ابن سينا و شاگرد او معصومى صورت و مكان طبيعى اشياء در ناحيه زير فلك قمر و محال بودن خلاء و ... را مورد انتقاد قرار داده است. سهروردى ديگر دانشمند ايرانى در «حكمة الإشراق» خود پايه‌اى براى فيزيك نور نهاد كه توسط شاگردان او شهرزورى و قطب الدين شيرازى ادامه پيدا كرد.

ابن سينا مفهوم «ميل» را براى توضيح حركت پرتابى كه سست‌ترين حلقه در فيزيك ارسطويى است به كار برد و به بيان آن پرداخت و ابو البركات بغدادى اين نظريه را توسعه داد.

مفهوم مهمّ ديگر كه توسط دانشمند بزرگ ايرانى در فيزيك تكامل پيدا كرد، مفهوم انكسار نور است كه ابن هيثم [3] در كتاب «المناظر» خود از آن نام برده و آن را نيروى حركت (قوة الحركة) خوانده است. [4]

ابن هيثم در بازتاب (انعكاس) و شكست (انكسار) نور و نيز نمودهاى جوى مطالعات و مشاهدات متعدد داشته است. او با يك چرخ خراطى طرحى ريخت كه با آن عدسى‌هاى لازم را تراش مى‌داد. ابن هيثم نخستين شخصى است كه «اطاق تاريك» را از لحاظ رياضى مورد

[1] . ر. ك: محمدرضا حكيمى، دانش مسلمين، ص 105-125

[2] . احمد آرام، تاريخ علم، ص 145

[3] . همان، صفحات 152-148

[4] . ابوعلى حسن بن هيثم از بزرگترين فيزيكدانان مسلمان كه تحقيقاتش در علم فيزيك و پيشرفت آن بسيار مؤثر بوده است. ر. ك: سيد حسين نصر، علم و تمدن در اسلام، ص 45 و 117