كرد و قائم به ذات گرديد. اين تأليفات همه به دست غير عربان يعنى ايرانيان و آراميان به وجود آمدند. آنها دائرة المعارف‌هايى تأليف كردند كه علم جغرافيا جاى عمده‌اى در آنها اشغال كرده بود؛ همچنان كه روايات مربوط به عجائب و غرائب در آنها فراوان بود.

در متون جغرافيايى مسلمانان شواهد كافى در دست است كه از تأثير ايرانيان بر جغرافيا و نقشه‌كشى مسلمانان حكايت دارند [1]. به اشاره منابع تا قرن سوم نفوذ يونان بر جغرافياى مسلمانان مسلّم بود، ولى از اواخر اين قرن نفوذ بيشتر از سوى ايرانيان بود؛ زيرا بيشتر مؤلّفان از مردم ايالات مختلف ايران بودند [2].

در ميان مفاهيم و سنتهاى مختلف جغرافيايى كه جغرافى نويسان مسلمان آن را دنبال كرده‌اند، مفهوم هفت كشور (هفت اقليم) از همه مهم‌تر بود. آنان با ترجمه آثار قديم و ارائه نظريه‌هاى جديد اين علم را تحوّلى نوين بخشيدند [3].

نخستين آثار در جغرافيا و فلك‌شناسى را در جهان اسلام در نيمه اول سده سوم هجرى محمّد بن موسى خوارزمى رياضى دان و ستاره شناس بزرگ ايرانى با بهره‌گيرى از انديشه‌هاى يونانى و شرق كهن پديد آورده است.

خوارزمى كه ترجمه‌اى از جغرافياى بطلميوس تهيه كرده بود، خود كتابى در جغرافيا به نام «صورة الأرض» به معناى سيماى زمين يا همان جغرافيا نوشت. اين كتاب بين سالهاى 221- 232 هجرى و بر اساس جغرافياى بطلميوس اما با اضافات و تبديلات و تصحيحاتى تدوين شده است. خوارزمى بر اساس تبحّرى كه در ستاره‌شناسى داشته كتاب را به صورت زيجى نگاشته است [4].

جغرافى دانانى مانند ابن خرداذبه [5]، جيهانى، ابن فقيه همدانى، احمد بن محمّد مقدسى،

[1] . همان، ص 165

[2] . احمد مقبول، پيشين، ص 8

[3] . على اكبر ولايتى، پيشين، ج 1، ص 299

[4] . مهدى فرشاد، پيشين، ج 1، ص 237

[5] . ابن خرداذبه جغرافى دان بنام سدۀ چهارم هجرى است (متوفى 912 م / 300 ه‌) كه كتاب او المسالك و الممالك (راه‌ها و كشورها) بعدها مورد استفادۀ دانشمندان ديگر قرار گرفت