ابوالحسن على بن حسين مسعودى، ابن فضلان [1]، محمّد بن حوقل، اصطخرى و ابوزيد بلخى اين علم را به اوج خود رسانيدند. [2]

ابو محمد كرجى و مقدسى جغرافيدان سده چهارم هجرى زمين را كروى مى‌دانستند. جالب اينجاست كه علاوه بر اين دو ابن‌خرداذبه نيز ضمن اشاره به شبيه گوى بودن زمين، به خاصيّت آهنربايى آن نيز اشاره مى‌كنند. مقدسى در كتاب معروف خود «احسن التقاسيم في معرفة الأقاليم» مى‌نويسد:

زمين همچون يك گوى است كه درون فلك نهاده شده مانند زرده در ميان تخم، هواى پيرامون زمين آن را از همه سو به طرف فلك مى‌كشاند و ماندن خلق روى زمين از آن است كه هوا چيزهاى سبك را به سوى فلك مى‌كشاند و زمين چيزهاى سنگين را به سوى خود مى‌كشد زيرا كه زمين مانند سنگ آهن رباست. [3]

آيا اين نكته را كه زمين خاصيت آهن ربايى دارد و او از «معجم البلدان» ياقوت حموى آورده، نمى‌توان نشانه‌اى از آگاهى متفكران و انديشمندان مسلمان به خاصيت جاذبه و قانون ثقل دانست؟

دانشمند ديگرى كه در پايه ريزى و پيشبرد جغرافياى رياضى و نقشه نگارى علمى بى‌رقيب بوده، ابوريحان بيرونى است. انديشه‌ها و روشهاى ابوريحان توسط خود او به آزمايش گذاشته شد. وى با وسايلى كه ابداع كرده بود، اندازه گيريهاى متعددى انجام داد؛ از آن جمله اندازه‌گيرى طول و عرض جغرافيايى برخى مناطق بوده است.

بيرونى حدود پانزده كتاب و رساله درباره زمين پيمايى و جغرافياى رياضى تأليف كرده است به همين جهت او را بنيانگذار علم زمين پيمايى مى‌دانند. [4] از آثار ديگر او «ماللهند» [5] و «التفهيم» است كه اطلاعات بسيار ارزشمندى در مورد جغرافياى شبه قاره ارائه مى‌كنند.

[1] . وى نخستين جغرافى دان مسلمان و سياح است كه از رود ولگا گذر نمود و نواحى اطراف درياى خزر اطلاعات‌ارزشمندى ارائه داد

[2] . مهدى فرشاد، پيشين؛ ص 238

[3] . همان، ص 245، به نقل از احسن التقاسيم فى معرفة الأقاليم، مقدسى، ج اول، ص 84

[4] . احمد آرام، پيشين، ص 53

[5] . «ماللهند» كامل‌ترين و بنيادى‌ترين تأليف در تاريخ فرهنگ و علوم و اديان هند و يكى از بزرگترين آثار علمى و تاريخى جهان است. امروزه نيز كسانى كه در تاريخ و فرهنگ هند تحقيق و كاوش مى‌كنند از مطالعه اين اثر گرانسنگ بى‌نياز نيستند