محمّد بن قاسم انبارى، ابواسحاق ابراهيم بن محمّد بن سهل (متوفى 310 ه.)، سجستانى، ابن سكّيت، ابوبكر بن الخياط سمرقندى و شمار بسيار ديگر از اديبان فرهيخته ايرانى كه تأليفات مهمّى در زبان و ادبيات عرب داشته‌اند [1].

در كنار دانشمندان بزرگى چون الكسائى، سيبويه و الفراء كه همگى ايرانى بودند و تأثير آنها و تأليفاتشان بر ادبيات عرب پوشيده نيست، بايد از ابن قتيبه (متوفى 276) ياد نمود؛ يك ايرانى پر توان در لغت‌شناسى و تاريخ ادب و تاريخ عمومى كه از آثار او مى‌توان به «عيون الأخبار»، «كتاب المعارف» «ادب الكاتب» و ... اشاره كرد. [2]

درباره نقش ايران در توسعه ادبيات عرب همين بس كه معروف‌ترين و پرآوازه‌ترين شعراى ايران زمين (از جمله حافظ، سعدى، مولوى و ...) بسيارى از اشعار خود را به زبان عربى سروده و بزرگترين خدمات را به اين زبان ارائه كرده‌اند.

علوم اسلامى‌

حركت علمى و فرهنگى به ترتيبى كه در درسهاى گذشته بيان شد، با ظهور اسلام در شبه جزيره و گسترش آن به ديگر مناطق عالم آغاز شد و اكثريت آثار اسلامى چه در رشته‌هاى تجربى و چه علوم اسلامى به همت دانشمندان و علماى مسلمان ايرانى به وجود آمد.

نقش و جايگاه ايرانيان در رونق و توسعه علوم اسلامى به حدى است كه «اگر از علومى كه عموماً به اسم عرب معروف است اعم از تفسير، حديث، الهيات، فلسفه، طب، لغت، تراجم احوال و حتى صرف و نحو زبان عربى، آنچه را كه ايرانيان در اين مباحث نوشته‌اند جدا كنيد بهترين قسمت آن علوم از بين مى‌رود.» [3]

علوم قرآنى‌

مسلمانان علوم خويش را از تحقيق و جست و جو در معانى و مفاهيم آيات قرآن و سپس حديث آغاز كردند. جرجى زيدان درباره احترام مسلمانان به كلام اللَّه مجيد مى‌نويسد:

[1] . ر. ك. مجموعۀ آثار ج 14، ص 449-446

[2] . ج. ا. عبدالجليل، پيشين، ص 147

[3] . مرتضى مطهرى، پيشين، ص 391