آلوسى و «فتح القدير» متعلق به محمد بن على بن عبداللَّه شوكانى به چشم مى‌خورد. از ميان مؤلفان اين تفاسير معتبر شش نفر ايرانى است.

چنان كه گذشت، در اين خدمت گرانبها به اسلام نيز غلبه با ايرانيان است و آنان از همه مسلمانان ديگر بيشتر شور و نشاط و ايمان و اخلاص نشان داده‌اند [1].

فقه‌

از علوم اسلامى، كه براى درك و استنباط احكام و قوانين اسلامى از منابع اصيل تدوين يافته، دانش فقه است.

«فقه» در لغت به معناى فهم عميق است [2]؛ اما كلمه فقه استنباطى يا فقه الأحكام عبارت است از يك فهم دقيق و استنباط عميق مقررات عملى اسلام از منابع و مدارك مربوطه [3]. اين علم از زمان امام على (ع) و حتى زمان پيامبر (ص) وجود داشته است [4]؛ اما شروع حيات واقعى آن بعد از غيبت صغرى (260 هجرى) است.

نقش ايرانيان در گسترش فقه اسلامى‌

اين علم از ابتدا بين شيعه و سنّى وجود داشته است و تأثير ايرانيان در علم فقه چه در بين شيعيان و چه در بين اهل سنّت بسيار عميق بوده است. طبق نظر كارشناسان، ادوار فقه به نه دوره تقسيم مى‌شود:

دوره اوّل: عصر تفسير و تبيين؛ يعنى دوره ائمه (ع) از رحلت پيامبر (ص) تا پايان غيبت كبرى 329 ه. در اين دوره مرجع اصلى احكام شرعى و فقه و اجتهاد امامان بودند.

دوره دوم: عصر محدّثان؛ يعنى كلينى، صدوق، از اواسط نيمه قرن اوّل تا قرن چهارم هجرى.

دوره سوم: عصر آغاز اجتهاد؛ يعنى ابى‌عقيل عمّانى، ابن جنبيد اسكافى و سيد مرتضى، حدود آغاز غيبت صغرى.

[1] . ر. ك. مرتضى مطهرى، پيشين، ص 398-411. (با تلخيص)

[2] . مرتضى مطهرى، آشنايى با علوم اسلامى بخش فقه (سه جلدى)، ج اول ص 249-250

[3] . همان

[4] . ابوالقاسم گرجى، تاريخچۀ فقه و فقها ص 20؛ مطهرى، مجموعۀ آثار، ج 14، ص 439