دوره چهارم: عصر كمال اجتهاد يا دوره استقلال فقه شيعه از روزگار شيخ طوسى متوفى 460 ه.

دوره پنجم: عصر تقليد؛ يعنى تا يك قرن پس از شيخ طوسى؛ دوره فضل بن حسن طوسى و قطب راوندى.

دوره ششم: عصر نهضت؛ روزگار ابن ادريس حلّى متوفى 598 ه. و سيد بن طاووس متوفى 664 ه.

دوره هفتم: پيدايش اخباريان با ظهور محمّد امين استرآبادى 1036 ه. و مولى صالح مازندرانى 1080 ه.

دوره هشتم: عصر جديد استنباط يا روزگار آيت اللَّه وحيد بهبهانى و آقا باقر بهبهانى متوفى 1205 ه.

دوره نهم: عصر حاضر از زمانى شيخ انصارى 1281 ه. تاكنون [1].

در دوره‌هاى اوّل و دوم فقها تحت تأثير ائمه (ع) بوده‌اند و حيات واقعى اجتهاد از سالهاى (260- 329 ه.) بعد از غيبت صغرى (دوره سوم فقه) شروع مى‌شود [2].

از قرن سوم تا هفتم (دوره اول تا دوره ششم ادوار فقه) فقه ايرانى و غير ايرانى به چشم مى‌خورند و غلبه با غير ايرانى است، امّا از قرن هفتم به بعد غلبه با فقهاى ايران است [3].

شهيد مطهرى ضمن شرح حال مختصر 36 تن از مشاهير فقه و اصول از جمله على بن بابويه قمى (329 ه.)، شيخ مفيد (413 ه.)، سيد مرتضى (436 ه.)، شيخ ابو جعفر طوسى (408 ه.)، ابن ادريس حلّى (589 ه.)، محقق كركى (676 ه.)، محمّد بن مكّى، شهيد اوّل (786 ه.)، علامه حلّى (726 ه.)، شيخ زين الدّين شهيد ثانى (966 ه.)، مقدّس اردبيلى (993 ه.)، محقق سبزوارى (1090 ه.)، وحيد بهبهانى (1205 ه.)، سيدمهدى بحرالعلوم (1212 ه.)، شيخ جعفر كاشف الغطاء (1228 ه.)، شيخ محمّد حسن صاحب جواهر الكلام (1266 ه.)، شيخ مرتضى انصارى (1281 ه.)، ميرزاى شيرازى (1312 ه.)، آخوند خراسانى (1329 ه.)، حاج ميرزا حسين نائينى (1355 ه.) و ديگر علماى برجسته مى‌گويد:

[1] . ابوالقاسم گرجى، تاريخ فقه و فقها، ص 257-113

[2] . مرتضى مطهرى، پيشين، ص 420

[3] . همان، ص 421