غرناطه، پوست قرطبه و شمشير ساخت طليطله را به بنادر اروپا و آفريقا صادر مى‌كردند؛ و بنادر اسپانيا مثل قادش، مالقه و كارتاژ از مهم‌ترين بنادر تجارى به شمار مى‌آمدند. [1]

بنادر شرقى و غربى درياى مديترانه مسير ديگرى بود كه تجارت مسلمانان با اروپائيان از آن طريق انجام مى‌گرديد. سرزمين مصر در روزگار فاطميان (358- 567 ه) با بسيارى از ممالك اروپايى ارتباط تجارى داشت. بازرگانان شهر «امالفىِ» ايتاليا از مصر پارچه حرير مى‌خريدند.

آنان براى تزيين قصرهايشان با كاشى، صنعتكاران چيره‌دست مسلمان را با خود مى‌بردند.

بازرگانان امالفى در انطاكيه محله‌اى خاص داشتند و در بندر- شهر اسكندريه چندين سرا به آنان تعلق داشت. كشتيهاى جنوا راهشان را به سوى بنادر شام مى‌شكافتند و زايران مسيحى را به يافا مى‌رساندند تا از آنجا به بيت‌المقدس بروند. بازرگانان جنوا براى بردن اقلامى چون فلفل، گردو و قرنفل و امثال آن به بازار مصر مى‌رفتند كه تجارتش در انحصار فاطميان بود. مردم جنوا در اسكندريه مهاجرنشين ويژه‌اى داشتند. دولت بندقيه با فاطميان مصر روابط تجارى گسترده‌اى داشت و كشتيهايش محصولات آسيا را به اروپا انتقال مى‌داد. [2]

دولت بيزانس با وجود روابط سياسى بدش با مصر، به توليدات ممتاز آن كشور كه در كارگاههاى ينس و دمياط فراهم مى‌آمد نياز داشت. بافته‌هاى مصرى در بازارهاى قسطنطنيه جايگاه ويژه‌اى را به خود اختصاص داده بود و بازرگانان مصرى از آنجا پوستهاى خز سرزمين روس را وارد مى‌كردند. [3]

در روزگار فاطميان مصريها با مردم سيسيل نيز روابط تجارى مستحكمى داشتند. كشتيها از مصر به سوى ايتاليا و جنوب فرانسه بادبان مى‌كشيدند و توليدات مصرى را در بنادر سيسيل مى‌فروختند و در مقابل از آنجا پنبه، ميوه و مواد معدنى با خود مى‌بردند.

6. بازار

بازار همچون كانون فعاليتهاى اقتصادى در مركز شهر و در كنار مسجد جامع ساخته مى‌شد.

شكل‌گيرى بسيارى از شهرهاى اسلامى نيز بر پايه بازار بوده است، به اين ترتيب كه ابتدا بازار و سپس محله‌هاى مسكونى به دور آن شكل مى‌گرفت. بازار مجموعه‌اى متشكل از معابر و خيابانها بود

[1] . تمدن اسلام و عرب، ص 695-700

[2] . تاريخ اسلام، حسن ابراهيم حسن، ج 4، ص 408

[3] . همان