7. پول‌

پول رايج در ممالك اسلامى، دينار طلا و درهم نقره بود. در بخشهاى غربى قلمرو اسلامى، به ويژه آن بخشهايى كه پيش از اسلام تابع امپراتورى بيزانس بود، دينار رواج داشت. در حالى كه در بخشهاى شرقى يعنى عراق و فارس درهم رايج بود. بر روى نخستين سكه‌هايى كه در سرزمينهاى اسلامى ضرب مى‌شد، مانند سكه‌هاى رومى، حاوى نقوشى چون صليب، تاج و چوگان بود. سكه‌هاى ديگرى نيز در دوره خلفاى راشدين و امويان ضرب گرديد، ولى رواج تام نيافت و معاملات با دينار و درهم رومى و ايرانى صورت مى‌گرفت. تا اينكه عبدالملك مروان به توصيه امام باقر (ع) سكه‌هاى رايج را جمع‌آورى و سكه‌هاى اسلامى ضرب كرد. بعدها با گسترش قلمرو مسلمانان و تشكيل حكومتهاى مقتدر، سكه‌هاى اسلامى در شهرهاى مهم خراسان، عراق، شام، افريقيه و اندلس ضرب مى‌شد و به اقتضاى زمان و مكان و سياستهاى مالى و افزايش طلا و نقره، حجم و شكل آن تغيير مى‌يافت. [1]

معامله‌هاى بزرگ نياز به وسيله پرداختى خراب نشدنى و سبك وزنى داشت كه در ضمن از دسترس دزد هم به دور باشد. اين وسيله پرداختها اغلب نام فارسى داشت. يكى از علما كه به اندلس مى‌رفت پنج هزار درهم نقد و يك سفته همراه داشت. از نقل ناصرخسرو در سفرنامه‌اش چنين برمى‌آيد كه در روزگار وى دولتمندان، كسانى را نزد دوستان و يا نمايندگانشان براى گرفتن پول در شهرى ديگرى مى‌فرستادند و آنان در قبال پرداخت مبلغ مورد نظر از گيرنده دست خطى مى‌گرفتند كه نزد سفارش دهنده معتبر بود. اخشيد، حكمران مصر، نيز براى نماينده‌اش در بغداد سفته‌هايى به مبلغ سه هزار دينار به حساب ابن مقله وزير فرستاد. ديگر از وسايل معاملات «صَك» بود كه در اصل به معناى رسيد بدهى است. وقتى كسى ملكى مى‌خريد صك خريد نوشته مى‌شد. صك در عراق مشابه چك امروز بوده است. [2]

8. دورنماى آينده‌

نظر به تحولات جهانى در سطوح فرهنگى و تمدنى و تأثيراتى كه جنبه‌هاى اقتصادى ملتها مى‌گذارد، مناسب‌ترين و سودمندترين راه پيش روى ملتهاى اسلامى آن است كه همكارى با يكديگر را

[1] . تاريخ سياسى اسلام، ج 4، ص 331؛ دانشنامۀ جهان اسلام، مقالۀ پول

[2] . ر. ك. تمدن اسلامى در قرن چهارم، ص 210-211