مى‌بريم كه فاقد كليه وسايل زندگى است و از نعمتهايى كه شهرها و قصبات برخوردارند بهره‌اى ندارند. ما سكونت در چنين صحراى خشكى را از آن رو اختيار كرده‌ايم كه نمى‌خواهيم بنده كسى باشيم. بنابراين تحفه‌ها و هداياى ما را بپذير و لشكريانت را از اينجا بيرون ببر؛ و بدان كه نبطى از حال به بعد دوست صميمى تو خواهد بود. اگر مى‌خواهى اين محاصره را ادامه دهى به صراحت به تو مى‌گوييم طولى نخواهد كشيد كه دچار هزاران مشكل و مصيبت خواهى شد و هيچ گاه هم نمى‌توانى مارا مجبور سازى كه طرز معيشتى را كه از طفوليت با آن خو گرفته‌ايم تغيير دهيم. اگر هم به فرض از ميان ما كسانى را اسير كنى و با خود ببرى، آنها غلامانى خواهند بود بدانديش و هيچ‌گاه نمى‌توانند طرز زندگانى خود را از دست داده رويه ديگرى اختيار كنند.» [1]

2. پيشينه تمدنى‌

در دوران پيش از اسلام، شبه جزيره عربستان با دو امپراتورى بزرگ يعنى ايران و بيزانس همجوار بود. در حالى كه آن دو امپراتورى توسعه يافته، شهرنشين و از تشكيلات سياسى و اجتماعى سازمان يافته‌اى برخوردار بودند، مردم عربستان در چهارچوب جوامع بدوى و به شيوه‌اى سازمان نيافته به شبانى اشتغال داشتند. سازمان سياسى و اجتماعى يگانه‌اى در ميان آنها وجود نداشت و نيرويى كه بتواند آن گروههاى پراكنده را زير پرچمى واحد درآورد يافت نمى‌شد. مستحكم‌ترين نهاد اجتماعى آن سرزمين قبيله بود كه اشخاص را با عامل عصبيت به يكديگر پيوند مى‌داد؛ چنان كه چيزى به نام شخصيت فردى ميان اعضا وجود نداشت و هويت فرد، تنها در كيان قبيله معنا مى‌يافت. [2]

يگانه عاملى كه توانسته بود ميان اعراب نوعى سازگارى پديد آورد حرمت كعبه و ماههاى حرام بود. همه قبايل در اين چند ماه از زد و خورد و خونريزى دست مى‌كشيدند و هر كس به حريم مكّه درمى‌آمد در امان بود. اين موضوع نيز به نوبه خود كار داد و ستد را تسهيل مى‌كرد و قبايل عرب از جاى جاى شبه جزيره در ماههاى حرام به مكه مى‌آمدند و نيازمنديهايشان را تأمين مى‌كردند. حرام بودن نزاع و خونريزى به آنان امكان مى‌بخشيد تا در چهار ماه گرد هم‌

[1] . تمدن اسلام و عرب، ص 93-94، با اندكى تصرف در عبارات

[2] . ر. ك. تاريخ جوامع اسلامى، ص 43. يادآور مى‌گردد كه چنين روحيه‌اى در روزگار كنونى هم بر عربستان حاكم است