بيايند و به جاى جنگ با يكديگر، نوعى مبارزه فرهنگى را رونق بخشند. در مكه و در بازار عكاظ كنگره شعرى به پا مى‌گرديد و شاعران قبايل ضمن خواندن سروده‌هايشان، افتخارات قبيله‌اى را به رخ يكديگر مى‌كشيدند و البته ارزش هنرى اشعار نيز تعيين مى‌گرديد. [1]

در بخشهاى جنوبى و شمالى عربستان، برخلاف نواحى مركزى نشانه‌هايى از تمدن به چشم مى‌خورد. يمن از مناطقى بود كه به سبب وجود آب و نيز واقع شدن در مسير كاروانهاى بازرگانى موقعيتى ممتاز داشت و مردمش نيز ثروت بسيارى اندوخته بودند. داستان آمدن ملكه بلقيس نزد سليمان و نيز هداياى فراوانى كه با خود برده بود و نيز توصيفى كه قرآن كريم از قوم سبأ و ساكنان پيرامون سد مآرب دارد، حاكى از بهره‌مندى يمن از تمدن است؛ [2] البته نه چنان كه در محيط پيرامون خود تأثيرگذار بوده باشد.

در مناطق هم مرز با ايران و روم نيز نشانه‌هايى از نظم سياسى و اجتماعى ديده مى‌شد. غسان و حيره دو دولت بودند كه اولى زير حمايت روم و دومى زير حمايت ايران، نقش سپر محافظ آن دو كشور را در مقابل تهاجم قبايل مركزى عربستان در سالهاى قحط و خشكسالى ايفا مى‌كردند؛ و از اين رهگذر از سازمان سياسى و ادارى و نيز ارتشى منظم بهره‌مند بودند. [3]

3. آغاز شكل‌گيرى تمدن اسلامى‌

نخستين جوانه‌هاى تمدن اسلامى را بايد در سيره رسول خدا (ص) جست و جو كرد، زيرا با رفتار و گفتار ايشان هم الگوها ارائه شد و هم زمينه‌ها آماده گرديد. آن حضرت پس از سه سال دعوت پنهانى، از سوى خداوند متعال فرمان يافت تا ميان مردم برود و آنان را آشكارا به يكتاپرستى‌

[1] . ر. ك. تاريخ سياسى اسلام، ص 52 و 62

[2] . سوره سبأ: آيه 15 و 16: (لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَشِمالٍ كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌطَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ. فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِن سِدْرٍ قَلِيلٍ). (مردم سبا در مسكن خود دو بوستان داشتند از چپ و راست (به آنها گفته مى‌شد) از روزى پروردگارتان بخوريد و او را شكر كنيد، شهرى پاكيزه و خدايى بخشنده داريد. از شكر خدا دريغ كردند، پس سيلابى سخت سوى آنها فرستاديم و دو بوستانشان را به دو بوستان ديگر مبدل كرديم كه ثمرى تلخ و گياه شوره گز و كمى سدر داشت.)

[3] . ر. ك. تاريخ سياسى اسلام، ص 43-45. بزرگ‌ترين نشان تمدن يمن وجود سد مآرب در اين سرزمين است. (ر. ك. التمدن الاسلامى، جرجى زيدان، ص 26-27