1- 1. پيشينه علمى‌

پيشينه علوم و فعاليتهاى علمى در ايران باستان به هزاره سوم پيش از ميلاد بازمى‌گردد.

كانون فعاليتهاى علمى نواحى واقع در جنوب غرب ايران يعنى حوزه تمدنهاى سومرى و بابلى در ناحيه ميان رودان (بين‌النهرين) و نيز تمدن عيلامى در شوش بوده است. از دانشهايى كه در اين حوزه‌ها نضج گرفت مى‌توان به رياضيات، هندسه و ستاره‌شناسى اشاره كرد.

اندوخته‌هاى علمى ايرانيان در سرزمين خودشان محبوس نماند، بلكه از دو راه به جهان خارج نيز انتقال يافت:

1. در حدود سده ششم پيش از ميلاد، دانشمندان ايرانى اقدام به مهاجرت فرهنگى به سرزمينهاى بابِل، سپس آناتولى و اروپا كردند. آنان سنتهاى مهرى [1] و زروانى [2] در ستاره‌شناسى را با خود به بابل بردند و با تركيب معارف ايرانى با دانشهاى سومرى و بابلى در ستاره‌شناسى، سنّت قوى ستاره‌شناسى در جهان باستان شكل گرفت و بعدها به يونان و ديگر فرهنگهاى پسين منتقل گشت. [3]

2. ايرانيان در سده ششم و پنجم پيش از ميلاد يعنى در دوره هخامنشيان علاوه بر يونان، با فرهنگهاى چين و هند نيز ارتباط برقرار كردند. در همين دوره بود كه فرهنگهاى يونان و سرزمينهاى غربى نيز از راه ايران با تمدنهاى چين و هندوستان مرتبط گشتند. [4]

3. پس از حمله اسكندر مقدونى و تصرف ايران، فرهنگ اين سرزمين چنان ستبر و مقاوم بود كه او و جانشينانش نه تنها تأثير چشمگيرى بر آن ننهادند، بلكه جانشينان اسكندر يعنى سلوكيان، بيش از آنكه در حكمت چيزى به شرق بدهند، از معارف شرقى، كتابها و آثار و انديشه‌هايشان را همچون توشه به يونان و ممالك مغرب بردند. نيز از طريق سرزمين و فرهنگ‌

[1] . مهر در فارسى به معناى دوستى و محبت و به معنى خورشيد و به معنى ماه هفتم از ماههاى سال است... به زعم آنان‌مهر خداوند روشنى بوده است و از پيمانها و مردم وفادار به پيمانها حمايت مى‌كرده است. (دايرة المعارف فارسى)

[2] . زروانيه يا زروانيان؛ در نزد علماى كلام و نويسندگان كتب ملل و نحل اسلامى عنوان يكى از فرقه‌هاى مجوسى بود كه خداى واحدى را به عنوان زروان بيكران پرستش مى‌كرده‌اند و او را برتر از يزدان و اهريمن مى‌شناخته‌اند. (دايرة المعارف فارسى)

[3] . تاريخ علم در ايران، مهدى فرشاد، ج 1، ص 72-74

[4] . همان