تركيه، سوريه و عراق را دربرمى‌گيرد. گويا كه نام بين‌النهرين از مسوپوتاميا (aimatoposem) ى يونانى به معناى ميان رود گرفته شده باشد. در نوشته‌هاى روزگار اسلامى از آن به نام جزيره نيز ياد شده است. عربها بخش شمالى بين‌النهرين را جزيره و بخش جنوبى آن را عراق- كه معناى چندان روشنى ندارد- ناميدند.

جلگه يا دشت بين‌النهرين و نيز فلات جزيره در محدوده بين‌النهرين واقع شده‌اند. جلگه مذكور در بخش جنوبى رودهاى دجله، فرات و كارون واقع است و تا كرانه‌هاى خليج فارس امتداد دارد. چنان كه شهرهاى بغداد، بصره و نيز آبادان در قلمرو جلگه بين‌النهرين واقع‌اند.

طول رودخانه دجله 1840 و فرات 2850 كيلومتر است كه از شمال به جنوب جريان دارند و پس از گذار از نواحى كوهستانى به فاصله چهارصد كيلومتر از يكديگر وارد دشت مى‌شوند، و فاصله آنها در نزديكى بغداد به 32 كيلومتر مى‌رسد. سرانجام دو رودخانه در قورنه (قرنه) واقع در 96 كيلومترى بصره به يكديگر مى‌پيوندند و اروندرود را تشكيل مى‌دهند.

بين‌النهرين عليا (جزيره) به سه ديار (سرزمين) بخش مى‌گرديد كه عربها آن را به نامهاى سه قبيله ربيعه، مضر و بكر، ديار ربيعه، ديار مضر و ديار بكر مى‌ناميدند. جغرافى‌نويسان اسلامى از عراق (سواد) و جزيره به صورت دو سرزمين جداگانه نيز ياد كرده‌اند و سواد را «دل ايرانشهر» ناميده و آن را قلب العراق معنا كرده‌اند. [1]

2. پيشينه تمدنى‌

از هزاره ششم پيش از ميلاد، كوه‌پايه‌هاى زاگرس و حوزه رودخانه دجله در شمال عراق زيستگاه كشاورزان و گله‌داران عصر نوسنگى بود. باستان‌شناسان به نمونه‌هايى از مراحل تمدن و فرهنگ در اين نواحى دست يافته‌اند.

دولت بابل در بخش جنوبى بين‌النهرين در اوايل هزاره دوم قبل از ميلاد و دولت ميتانى در شمال بين‌النهرين در اراضى سوريه از سده شانزدهم قبل از ميلاد پديد آمدند. پايتخت بابل شهرى به همين نام بود كه در زبان اكدى آن را بابيلو مى‌ناميدند. اين شهر در بخش شمال بين‌النهرين در ساحل فرات واقع بود كه ويرانه‌هاى آن در نزديكى شهر كنونى حله عراق باقى است ...

[1] . دايرة المعارف بزرگ اسلامى، واژۀ بين النهرين