اين شهر در سالهاى 1849- 1595 قبل از ميلاد اهميت فراوان يافت و در دوران سلطنت حمورابى به يكى از مراكز مهم سياسى- فرهنگى عصر خود در آسياى مقدم بدل گشت. اما دولت ميتانى كه گويا ساكنانش هندى و ايرانى بودند، در سده سيزده قبل از ميلاد از ميان رفت و پس از چند سده، آشوريان بر آن سرزمين مسلط شدند. [1]

حران و بين‌النهرين شمالى از حدود سالهاى 610 و يا 606 قبل از ميلاد به مدت 54 سال در تصرف مادها بوده است. در 539 قبل از ميلاد كوروش، شاهنشاه هخامنشى، وارد بابل شد و بين‌النهرين را به تصرف درآورد. در 535 ق. م استان متحدى شامل بابل و ابر نهر (غرب رود فرات) پديد آمد كه سراسر بين‌النهرين و اراضى غرب فرات از جمله فينيقيه، سوريه و فلسطين را در برمى‌گرفت و تابع دولت هخامنشى بود. [2]

پس از سقوط دولت هخامنشى، بين‌النهرين در سده چهارم ق. م تابع دولت اسكندر مقدونى، و از سده چهارم تا سوم ق. م تابع دولت سلوكى شد. از سده سوم ق. م بين‌النهرين به تابعيت دولت پارتى درآمد كه از سده سوم ق. م، پس از جنگهاى سخت ميان ايران و روم رو به انحطاط نهاد. [3]

1- 2. تمدن اسلامى در بين‌النهرين‌

پس از برافتادن بنى‌اميه و روى كار آمدن بنى عباس، دشت بين‌النهرين به يكى از مهم‌ترين كانونهاى تمدن اسلامى مبدّل گشت. شهرهاى گوناگونى كه به دست خلفا ساخته شد مثل بغداد و سامرا و نيز شهرهايى كه در پى آن رونق و گسترش يافت، مثل نجف اشرف و كربلاى معلا، به ويژه بر اهميت سياسى- دينى بين‌النهرين افزود و آن را در مركز توجه مسلمانان قرار داد. ما در اين مبحث هر كدام از اين شهرها را به اختصار معرفى مى‌كنيم.

1- 1- 2. بغداد:

بغداد نامى است فارسى مركب از بغ و داد، به معناى خداداد و آفريده خدا. [4] بغداد كه تا پيش از آن نزهتگاهى بيش نبود، به روزگار بنى عباس به دست منصور دوانيقى ساخته شد. وى براى اين شهر مبالغى هنگفت هزينه كرد و براى قداست بخشيدن به كار خويش چنان نماياند كه ساختن‌

[1] . ر. ك. همان

[2] . همان

[3] . همان

[4] . براى آگاهى بيشتر دربارۀ نامگذارى بغداد ر. ك. دانشنامۀ جهان اسلام، مقالۀ بغداد