ساخت كه با گذشت قرون متمادى همچنان بر تارك هنر و معمارى اسلامى مى‌درخشد. سنان، به گفته خودش، سيصد بناى اسلامى را طرح‌ريزى كرده است؛ كه مساجد جامع سليمانيه و سهزاوه در استانبول و سليميه در ادرنه از شاهكارهاى او به شمار مى‌آيد.

در اينجا براى نمونه، توصيف يكى از اين بناها يعنى مسجد جامع سليمانيه به قلم اوليا چلبى، نويسنده عثمانى قرن يازدهم هجرى نقل مى‌گردد: «چون سليمان هزاران استادكار در معمارى، بنايى، سنگتراشى، مرمربرى، از سراسر متصرفات عثمانى فراهم آورد، سه سال تمام طول كشيد تا پى‌ريزى بناى مسجد پايان يافت ... سه سال ديگر طول كشيد تا پى ساختمان به روى زمين رسيد ... سال بعد محراب بر پا شد ... و ساختمان ديوارهاى سر به فلك كشيده به انتها رسيد و بر روى آن چهار بنياد استوار، گنبد بلند مسجد جاى گرفت ... در ضلع پهلويى محراب و همچنين ضلع مقابل آن (ضلعهاى شرقى و غربى)، گنبد اصلى مسجد به دو نيم گنبد وصل است كه بر آن ستونها تكيه ندارند، چون معمار از آن بيم داشت كه مبادا بار اين ستونها زياد شود. براى آنكه مسجد نور كافى داشته باشد، سنان در هر جانب پنجره‌هايى گشود ... در سمت راست و چپ محراب، ستونهايى با شيارهاى مارپيچى همانند كار جادوگران برافراشت. در هر دو جانب مسجد، سكوهايى بر روى ستونهايى كوتاه ساخته شده است، از يك جانب رو به دريا و از جانب ديگر رو به بازار. هنگامى كه مسجد زياده شلوغ مى‌شود، بسيارى از نمازگزاران روى اين سكوها نماز مى‌گزارند. همچنين دورادور گنبد، درون مسجد دو رديف ايوان، بر روى ستونهايى چند ساخته شده است كه در شبهاى عزيز [1] چراغان مى‌شوند. مجموع چراغها به بيست و دو هزار شعله مى‌رسد، به علاوه هزاران تزيينات ديگر از سقف آويزان است. چهار طرف مسجد پنجره دارد كه نسيم خنك از آنها به درون مى‌وزد و جماعت را جان تازه مى‌بخشد؛ چنان كه گويى در بهشت هستند و از زندگى جاويد برخوردارند.

صحن اين مسجد سه دروازه دارد كه از هر طرف سه پله مى‌خورد. اين صحن با مرمر سفيد مفروش شده و چون قالى صاف و هموار است ... بر فراز پنجره‌ها در هر طرف، آياتى از قرآن مجيد به خط سفيد بر زمينه كاشيهاى آبى‌رنگ نقش بسته است. درِ روبه‌روى قبله (يعنى در شمالى) بزرگ‌تر از درهاى ديگر و از مرمر سفيد است و به خاطر زيبايى و هنرى كه در

[1] . گويا مقصود شبهاى عيد است