1. دين تمدن‌ساز

در تقسيم‌بنديهايى كه از اديان جهانى مى‌شود، اسلام در زمره اديان تمدن‌ساز قرار مى‌گيرد. گرچه ارائه تعريفى دقيق و جامع از تمدن دشوار مى‌باشد، ولى قدر مسلم اين است كه هر تمدنى بر پايه دو نظام، يكى ارزشى و ديگرى اجرايى استوار است. نظام ارزشى اعم از ارزشهاى فردى و اجتماعى در بردارنده همه جنبه‌هاى تربيتى، سياسى، اقتصادى و فرهنگى جامعه است. مطالعه تعاليم اسلامى به خوبى نشان مى‌دهد كه اين دين به هر روى اين نظامها التفات داشته است. زيرا از سويى همه ارزشهاى فردى و اجتماعى را تعريف كرده و از سوى ديگر پايبندى به آنها را از پيروانش خواستار گرديده كه در چارچوب آنها استعدادهاى انسانى شكوفايى گردد؛ خير فراگير و شر منكوب مى‌شود؛ عدالت گسترده مى‌شود و بى‌عدالتى و ستمگرى از جامعه رخت برمى‌بندد. [1]

اسلام بيش از هر دين ديگرى براى زندگى فردى و اجتماعى انسانها الگو ارائه مى‌كند و بر تك تك رفتارهاى انسانى نظر دارد، تا مجموعه انسانها به گونه‌اى رفتار كنند كه در جامعه حق و عدالت بر پا گردد. اسلام همان‌گونه كه به ابعاد معنوى زندگى انسان توجه دارد از بعد مادى آن نيز غافل نمانده است. همه لوازم يك تمدن انسانى و سازنده در تعاليم اسلامى گنجانده شده است.

بستر ايجاد يك تمدن در متن اسلام فراهم است- چنانكه در يك برهه تاريخى بخش گسترده‌اى از جهان آن را تجربه نيز كرده است- اما بسته به اينكه ملل و اقوام تا چه اندازه با اسلام آشنا باشند و قوانين و مقرراتش را به كار بندند، به همان ميزان در قلمرو تمدن اسلامى قرار مى‌گيرند.

ارزش تعاليم اسلامى آنگاه روشن مى‌شود كه بدانيم ارزشهاى برگرفته از دين پذيرفتنى‌تر و ماندگارترند و بر رفتار آدميان تأثيرى ژرف‌تر مى‌گذارند. نيز در همين جا بايد يادآور شد كه تمدن طراحى شده بر پايه اسلام افسار گسيخته نيست و حق حركت به سوى دلخواه خودش را ندارد.

اسلام خواهان اجراى فرامين الهى و خير و سعادت انسان است و هر آن چيزى كه بخواهد قوانين الهى را زير پا بگذارد يا آن را نديده بگيرد و با هر بهانه‌اى بخواهد كه راه خير و سعادت را بر انسان ببندد، اسلام با آن به مقابله برمى‌خيزد. بر پايه همين اصل است كه بسيارى از جنبه‌هاى تمدن غربى از نظر اسلام پذيرفتنى نيست. چرا كه در بسيارى از موارد اين تمدن دستورات الهى را زير پا مى‌نهد، منهيات الهى را مباح مى‌شمرد و راه خير و سعادت را بر انسانها مى‌بندد.

[1] . الانسان المعاصر و الحضارة الانسانيه، عبدالعزيز فهمى هيكل، ص 24-27