اين شهر وارث علوم اسكندرانى بود؛ علومى كه از اسكندريه به انطاكيه و سپس به اين شهر انتقال يافته بود. ذخاير علمى موجود در اين كانون به وسيله مسيحيان نسطورى به سرزمينهاى دوردستى چون ايران انتقال يافت. [1]

2- 2. جندى (گندى) شاپور

اين شهر به وسيله شاپور يكم و به منظور نگهدارى اسيران جنگى روم ساخته شد و به تدريج به يك مركز علمى تبديل گرديد. در اين شهر علومى چون پزشكى، رياضيات و منطق از روى متون يونانى به سريانى ترجمه و تدريس مى‌گرديد. [2]

3- 2. صابئان حرّان [3]

جامعه دينى صابئان حران عامل انتقال معتقدات مكتب فيثاغورسى به جهان اسلام بودند. ريشه اين جامعه به ادريس پيغمبر مى‌رسيد؛ و اينان اطلاعات زيادى درباره نجوم و رياضيات داشتند و اصول عقايد فلسفى‌شان به فيثاغورسيان شباهت داشت. [4]

نهضت ترجمه و رونق بيت الحكمه، گذشته از حمايتهاى مالى دستگاه خلافت، مرهون وجود مترجمان بزرگى بود كه در اين دوره ظهور كردند. مترجمان اين دوره هم خود دانشمند بودند و هم به زبانهاى علمى رايج دنيا همچون، سريانى، يونانى، هندى و فارسى آشنايى و تسلط داشتند. در اينجا براى نمونه به نام و نقش چند تن از آنها به طور خلاصه اشاره مى‌گردد.

1. ابوزكريا يوحنّا بن ماسَوَيْه (متوفاى 857): از مسيحيان نسطورى جندى‌شاپور كه در مغرب زمين به مسومايور شهرت دارد. [5]

2. على طبرى: وى فرزند سهل ربّن طبرى و به قولى نخستين كسى بوده كه به ترجمه‌

[1] . علم و تمدن در اسلام، ص 28

[2] . همان

[3] . صابئين يا صابئون يا صابئه، فرقۀ مذهبى قديم در بين النهرين كه مركز اصلى آن حران بود. (دايرة المعارف فارسى)

[4] . علم و تمدن در اسلام، ص 28

[5] . علوم اسلامى و نقش آن در تحول علمى جهان، آلدو ميدلى، ترجمۀ محمدرضا شجاع رضوى و اسدالله علوى، ص 158