چنان بوده است كه مى‌توان گفت همه كتاب «تقسيم فلسفه» او از احصاء العلوم اقتباس شده است.

«موريس دو ولف» از اين مرحله فراتر رفته و گفته است: كتاب گونديسالينوس شامل همان كتاب احصاء العلوم است كه با اندكى تصرف و انتخاب مطالبى از كتابهاى ديگر دانشمندان بعد از فارابى مانند «امونيوس، اسحاق اسرائيلى، ابن سينا و ايزودور اشبيلى ...» تدوين شده است.

«اسن بويچ» عقيده دارد كه اين سخن- كه تمام كتاب «تقسيم فلسفه» از احصاء العلوم نقل شده- تا حدى اغراق‌آميز است. او ثابت مى‌كند كه بيش از سه پنجم مطالب احصاء العلوم در كتاب «تقسيم فلسفه» نيامده و ترتيب علوم در اين كتاب با ترتيب احصاء العلوم هم‌آهنگ نيست. با اين همه سن بويچ خود اعتراف مى‌كند كه گونديسالينوس از كتاب فارابى بهره فراوان برده است.

«فارمر» موسيقى‌دان انگليسى مى‌گويد: «دو كتاب احصاء العلوم و تقسيم فلسفه در اواخر قرن دوازدهم ميلادى در شهرهاى انگليس معروف بوده‌اند و افتخار ورود اين دو كتاب و انتشار آنها در شهرهاى انگليس، نصيب دانيل آومورلى مى‌شود، زيرا او شاگرد «ژرار دوكريمونا» در طليطله (1175 م) بوده است. بعيد نمى‌نمايد كه او همان كسى باشد كه اين دو كتاب را همراه ديگر كتابهاى فراوان عربى از اسپانيا با خود آورده باشد.» [1]

احصاءالعلوم فارابى و تأثير آن بر دانشهاى جهانى ما را به سوى دو حقيقت زير رهنمون مى‌گردد:

1. آنچه موجب ظهور دانشمندان بلندآوازه‌اى چون فارابى گشته، پس از استعدادهاى ذاتى خودشان، فضاى علمى حاكم بر تمدنى است كه آنها در درون آن زاده شده و نشو و نما يافته‌اند.

فارابى در اين عرصه تنها نيست و صدها ستاره چون او در اين آسمان مى‌درخشند. اين اختران فروزان محصول تمدنى هستند كه هم فيلسوف داشت و هم دانشمند؛ هم شاعر و اديب داشت و هم منجم و جغرافى‌دان؛ هم قدر علم را مى‌شناخت و هم هنر را. هم دنياى معنوى پيروانش را به نور معرفت روشن ساخت و هم دنياى مادى آنان را با حمايت از دانش و دانشمندان توسعه بخشيد. تمدنى كه دانشمندانش به خود اجازه مى‌دادند تا به هر جايى كه هماى انديشه‌شان پر مى‌كشيد عروج كنند و از بيان آرا و ديدگاههاى علمى خويش نهراسند.

[1] . احصاء العلوم، ابو نصر محمد بن محمد فارابى، ترجمۀ حسين خديوجم، ص 14-15