بغداد، تشويق دولت به تجارت، و اعتبار خلافت، به زودى اين شهر را به صورت مركز عمده بازرگانى درآورد. بازارها در رَصّافه و به ويژه در كَرَخْ، شاخص اصلى زندگى شدند. هر پيشه، بازارى مخصوص داشت؛ از جمله بازار ميوه، بازار پارچه، بازار پنبه، بازار كتابفروشان با بيش از يكصد دكان، بازار صرافان و بازار عطاران در كرخ و بازارهاى تجار خارجى در سوق باب الشام بود. در بخش شرقى انواع و اقسام بازارها شامل بازار عطرفروشان (سوق الطيب)، بازار مواد غذايى، بازار زرگران، بازار گوسفند فروشان، بازار كتابفروشان و بازار كالاهاى چينى ديده مى‌شد.

هر بازار يا حرفه، رئيسى (عريف) داشت كه از طرف دولت تعيين مى‌شد. از بغداد پارچه‌هاى پنبه‌اى و منسوجات ابريشمى، به ويژه سربند (منديل)، پيش‌بند، دستار، بلور تراشيده، شيشه آلات، روغنهاى مختلف، داروهاى مايع، معجونهاى مختلف صادر مى‌شد. پيراهنهاى ظريف و سفيدش بى‌نظير بود. سقلاطون (پارچه ابريشمى) مُلْحَم و عَتّابى (پارچه ابريشمى و پنبه‌اى) و نيز شمشيرهاى مرغوب و صنعت چرم‌سازى و كاغذسازى بغداد شهرت داشت. [1]

2. بصره: بصره دروازه بزرگ بغداد و مدخل دجله و متصل به درياى آزاد بود. كالاهايى كه از اطراف جهان به بغداد مى‌بردند در آنجا فراوان بود. همين اهميت بازرگانى موجب گشته بود تا آن شهر را «ام البلاد» به شمار آورند. در بازار «مِرْبد» آن كاروانها توقف مى‌كردند و در بندر رودخانه‌اى آن (الكلّا) كشتيهاى به نسبت بزرگ پهلو مى‌گرفتند. به سبب وجود مسيحيان، يهوديان و ديگر سوداگران غير عرب، مركز فعاليتهاى اقتصادى بود؛ و توليد انواع خرما در اين شهر آن را به يك مركز اقتصادى، و توليد انواع سلاح آن را به كانونى صنعتى تبديل كرده بود. [2]

3. بيت المقدس: اهميت زيارتى اين شهر در نزد مسيحيان، يهوديان و مسلمانان، موجب رونق تجارى آن نيز گشته بود. گرچه راه كاروانى بزرگ حاجيان سوريه دور بود و از مشرق نهر اردن در سوريه مى‌گذشت، مسلمانان به زيارت مسجد اقصى و قبر حضرت ابراهيم خليل در بيت‌المقدس علاقه فراوان داشتند و بسيارى از آنها پس از اداى حج به زيارت بيت‌المقدس مى‌شتافتند و در آنجا به داد و ستد مى‌پرداختند. [3]

[1] . دانشنامۀ جهان اسلام، مقالۀ بغداد

[2] . ر. ك. تاريخ سياسى اسلام، حسن ابراهيم حسن، ترجمۀ ابوالقاسم پاينده، ص 267-70؛ دانشنامۀ جهان اسلام، مقالۀ بصره

[3] . تاريخ سياسى اسلام، ج 2، ص 269