شخصيت حضرت على (ع) در نهج‌البلاغه به دو طريق مى‌تواند بررسى شود؛ طريق اوّل اين است كه بيانات، عبارات و سخنانى را كه حضرت به مناسبت‌هاى مختلف در وصف خودشان فرموده‌اند كه مقصود از آن- چنانكه اشاره كرديم- هدايت امّت و تعيين جهت مسير كمال و انسانيت است. در اين حالت گاهى امام در قالب متكلم از خويش سخن گفته‌اند مانند: «وان معى لبصيرتى ما لُبّسِتُ ...» و «ما شككت فى الحق مذ اريته» و «... لأُ قاتِلَنَّهُمْ مفتونين ...». و گاهى در قالب غيرمتكلم خود را معرفى كرده‌اند مانند: الا وانّ إِمامَكم ...، ابن ابى‌طالب هكذا .... در هر حال امام در چنين عبارات و جملاتى، انسان را از خواب غفلت بيدار كرده و مى‌گويد اى انسان من چنين بودم، اينگونه انجام دادم، آنگونه عمل نكردم، اگر مى‌خواهى به سعادت برسى و به مقام انسانيت ره سپارى، اينگونه‌باش.

طريق دوم اين است كه كلمات و بيانات امام را در جنبه‌هاى مختلف مورد بررسى قرار داده و از آنجا به ابعاد مختلف شخصيت حضرت برسيم. براى نمونه، امام (ع) نسبت به دنيا، آخرت، حكومت، علم، سياست، اخلاق، جنگ و ... سخن فراوان گفته‌اند. با توجه به ديدگاه‌هاى امام، با شخصيت او آشنا مى‌شويم. البته عمده مطالبى كه پيرامون شخصيت حضرت على (ع) از نهج‌البلاغه يا بطور كلى از كلمات و سخنان امام تهيه و جمع‌آورى شده است از طريق دوم يا تلفيقى از طريق اوّل و دوم است. و هدف از اينكه ما به طريق اوّل بيشتر اهمّيت داده و آنرا شيوه كار خود در اين امر قرار داده‌ايم اين است كه بطور مستقل به طريق اوّل پرداخته نشده است در حاليكه از اهمّيت بسزايى برخوردار است.

البته مثل ما، مثل آن پيرزنى است كه كل سرمايه خود را كه بيش از يك كلاف نخ نبود برداشت و در صف خريداران يوسف (ع) قرار گرفت، ما نيزبه اين دل خوش مى‌داريم كه در صف نگارندگان فضايل على (ع) هستيم وگرنه، ما كجا و آن شاهباز بى‌همتايى كه سپهر عشق و طريقت را فراز آمد كجا! ما كجا و فاتح دلاورى كه قله‌هاى رفيع انسانيت و كمالات را درنورديد كجا! كه عرفا و شعرا در حيرتندچه‌نامندش:

نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت

متحيّرم چه نامم شه ملك لافتى را

آنچه در اين مجموعه گردآورى شده است در مقايسه با آثار و كتاب‌هاى بسيار