اين صراط مستقيم همان اسلام ناب محمدى (ص) است كه مرحله نهايى و تكامل يافته صراط مستقيم انبياى گذشته است. در اين آيه با صراحت تعدد صراط رد شده است.

در قرآن كريم كلمه «سبل» كه جمع سبيل است، زياد استعمال شده در حالى كه صراط هميشه مفرد به كار رفته است. اين نشان مى‌دهد كه اين دو با هم فرق دارند «سُبُل» راه‌هاى فرعى هدايت است كه هر كس بر حسب استعداد فكرى و درك عقلى و نيز توان عملى خود آن را مى‌پيمايد تا به شاه‌راه هدايت «صراط مستقيم» كه عبارت از توحيد و انقياد واقعى است، برسد.

واژه «مستقيم» صفت صراط است و معناى «على صراط مستقيم»، «بر راه راست» است نه «بر يكى از راه‌هاى راست»، تا از آن به عنوان دليلى بر صحت «پلوراليسم دينى» و تعدد صراطهاى مستقيم استفاده شود. [1]

فرجام پيروان ديگر اديان و مذاهب‌

از علل عمده طرح انديشه «تكثرگرايى دينى» تعيين سرنوشت پيروان ساير اديان و مذاهب است. اينان معتقدند در صورت انحصار حقانيت در يك دين و مذهب، پيروان ديگر اديان و مذاهب همگى بر ضلالت و گمراهى بوده و سزاوار جهنم هستند؛ بنابر اين هدايت‌گرى خداوند كه عام و فراگير است، بروز پيدا نمى‌كند. [2] در پاسخ به اين شبهه به موارد ذيل اشاره مى‌كنيم.

1- مراتب ايمان و كفر و هدايت و ضلالت مختلف است و هر كس ممكن است- با اعتقادى كه دارد و عملى كه انجام مى‌دهد- در مرتبه‌اى از آن دو قرار گيرد. در نتيجه اين تصور كه مردم يا مسلمانند و اهل نجات و با غير مسلمان و اهل دوزخ، درست نيست.

2- طبق صريح آيات قرآن، خداوند بدون اتمام حجّت بر قومى آنها را كيفر نخواهد كرد.

از اين رو، كسانى از پيروان، ساير اديان كه حجّت بر آنان تمام نشده است، سزاوار عفو، گذشت و رحمت الهى‌اند. دسته‌اى ديگر گروهى‌اند كه دين حق بر ايشان عرضه نشده و يا

[1] - براى آگاهى بيشتر درباره صراط مستقيم از جمله ر. ك. الميزان، ج 7، ص 378

[2] - «مجلّه كيان»، شماره 36، مقاله صراطهاى مستقيم، سروش، ص 11