او را به سخن گفتن وادارد! به همين دليل فهم دين، صد در صد به پيش‌فرض‌ها و آگاهى‌هاى برون دينى مفسر متون برمى‌گردد و در ارتباط كامل با علوم ديگر است؛ و ادعاهاى ديگر از اين قبيل. [1]

گرچه در اينجا و در حجم يك درس نمى‌توان همه جهات نظريه مزبور را طرح و مورد نقد و بررسى قرار داد، [2] ولى درباره دو مسئله مهم مربوط به معرفت دينى يعنى امكان يا عدم امكان شناخت دين و راههاى شناخت دين سخن خواهيم گفت. پيش از هر چيز بايد به ريشه و پيشينه اين‌گونه مباحث اشاره‌اى كوتاه بشود، و اينكه اين گونه ادعاها درباره معرفت دينى از كجا ناشى مى‌شود؟

اين‌گونه تفسير دين و فهم متون دينى، رهاورد تفسير هرمنوتيكى [3] از دين بوده و براساس نظريه «پلوراليسم قرايى» (تكثر قرائت دينى) و مشروع دانستن هر نوع برداشت و قرائت از دين و ضابطه‌مند نبودن فهم دين مى‌باشد و نوع افراطى و پيشرفته هرمنوتيك فلسفى مى‌باشد كه توسط برخى پژوهشگران غربى نظير شلاير ماخر، گادامر، پوپر و ريكور مطرح شده و از آن براى تفسير متون مقدس مسيحى (انا جيل اربعه و ...) كه متونى دست نوشته، غير وحيانى (مراد وحى به آن معنايى كه ما درباره قرآن قائليم) و تحريف شده است، استفاده كرده‌اند و در واقع راه نجاتى براى جلوگيرى از افول و مرگ تدريجى كتاب مقدس آنان است كه نه پيام روشنى دارد و نه از اعتبار وحيانى- آن‌گونه كه قرآن كريم دارا است- برخوردار است.

[1] - اين ادعاها، گوشه‌هايى از سخنان صاحبان نظريه قبض و بسط تئوريك در كتب و مقالات‌شان است. ر. ك. قبض و بسط تئوريك شريعت، عبدالكريم سروش؛ هرمنوتيك، كتاب و سنت، محمد مجتهد شبسترى

[2] - پاسخ‌هاى مفصل‌تر به اين‌گونه دعاوى را به خواست خدا در كتاب «دين پژوهى» كه در دست تدوين بوده و به‌زودى‌به چاپ خواهد رسيد، خواهيم داد

[3] - واژه هرمنوتيك "scitunemreh" از فعل يونانى "nieuenemreh" به معناى تفسير، تبيين و فهم است. پيشينه تاريخى آن به عصر يونان باستان مى‌رسد. ولى طرح نوين آن در قرن هفدهم ميلادى توسط فردريش شلايرماخر (1768-1834) و همفكران ديگر او بنيان نهاده شد. البته توجه شود كه نه هرمنوتيك در غرب منحصراً به همين معنايى است كه مطرح گرديد چون معانى ديگرى دارد كه با معناى مزبور متفاوت است و نه در اسلام همه نوع آن ناديده گرفته شده است؛ زيرا در اسلام نوعى هرمنوتيك خاصى براى تفسير متون وجود دارد كه بيان خواهد شد. براى تحقيق بيشتر درباره هرمنوتيك و نقد و بررسى آن از جمله ر. ك. فصلنامه كتاب نقد، شماره 5-6 ويژه هرمنوتيك؛ فصلنامه قبسات، شماره 17، ويژه هرمنوتيك دينى