از شناخت و فهم تخصصى دين، در اصطلاح خاص حوزه‌هاى دينى به «اجتهاد» تعبير مى‌شود و عنوان تخصصىِ عالمِ پژوهشگر و جوينده مسائل دينى نيز «مجتهد» است.

بنابراين، عنوان «اجتهاد» (: معرفت دينى) مفهوم عامى است كه بر تمام معرفت‌هاى روشمندانه و مضبوط عالمان دينى در رشته‌هاى: كلامى- اعتقادى، فقهى، تفسيرى، روايى و غير آن اطلاق مى‌شود؛ و به موازات آن عنوان «مجتهد» گرچه به‌طور معمول درباره فقيهان پژوهنده در خصوص احكام فرعى فقهى به كار مى‌رود، ولى در واقع عنوانِ عامى است كه همه صاحب‌نظران و انديشمندان متخصص و پژوهنده در ساير رشته‌هاى علوم و معارف اسلامى را نيز شامل مى‌شود.

واژه اجتهاد، در لغت به معناى تلاش و كوشش تا سر حد توانايى است به گونه‌اى كه با تحمل رنج و سختى همراه است؛ و اجتهاد در اصطلاح فقه اسلامى، عبارت است از به كار بردن تلاش و كوشش خويش در راه به دست آوردن احكام شرعى و قوانين الهى از راه‌ها و منابعى كه نزد فقهاى اسلام معمول و متعارف است و با تحصيل «مقدمات اجتهاد» يا «شرايط اجتهاد» به دست مى‌آيد. [1]

پس مجتهد كسى است كه بتواند احكام و قوانين دينى و فقهى را از روى دليل به دست آورد و فرا راه ديگران قرار دهد. از اين رو، اگر اجتهاد و استنباط او با واقع مطابقت داشته باشد پاداش مى‌يابد و در صورت مطابقت نداشتن با واقع نيز معذور (و بلكه مأجور) است. [2]

توضيح آن كه اجتهاد داراى دو شيوه عمده مى‌باشد:

1- اجتهاد از راه رأى و تفكر شخصى (اجتهاد به رأى).

2- اجتهاد از راه منابع معتبر شرعى و راهكارهاى موجود تحصيل احكام.

اجتهاد از نوع اول كه مورد پذيرش عالمان اصولى مذهب اهل سنت است و براساس آرا، تفكرات شخصى، قياس، استحسان و انتظارات پيشينى بشر صورت مى‌گيرد، همان‌

[1] - رسالۀ نمونه، احكام تقليد و اجتهاد (مطابق با فتاواى امام خمينى)، عبدالرحيم موگهى، ص 121

[2] - همان، ص 121-122