نظر آنان انتخاب مى‌گرديدند. [1]

شيوع فرهنگهاى بيگانه و حضور بيگانگان در جامعه اسلامى و تبليغات آنان، احكام و قوانين اسلامى را كم‌رنگ كرده بود و دين و دنياى مردم در خطر نابودى جدى قرار داشت و توده مردم در سردرگمى و حيرت بسر مى‌بردند.

آخوند و نهضت مشروطيت

در اين موقعيت بحرانى آيةاللّه آخوند خراسانى و ديگر علماى كشور به فكر چاره‌جويى افتاده و بهترين راه را در آن زمان، برقرارى رژيم مشروطيت و حكومت عدل و قانون دانستند. آيةاللّه خراسانى كه در آن روز، زعامت دينى مردم را به عهده داشت، در اين رابطه تلاشهاى زيادى كرد و با فرستادن نامه و تلگراف، پشتيبانى خود و ديگر علماى نجف را از قيام مردم و تأسيس عدالتخانه اعلام داشت. [2]

وى طى نامه‌اى كه به يكى از وعاظ طراز اوّل ايران يعنى «شيخ محمّد سلطان المحققين» نوشت، انگيزه خود را درباره حمايت از نهضت مشروطيت ايران چنين بيان داشت:

«غرض ما از اين همه زحمت، ترفيه حال رعيت و رفع ظلم از آنان و اعانه مظلوم ... و اجراء احكام الهيه عَزَّ سْمُهُ و حفظ بلاد اسلام از تطاول كفار و امر به معروف و نهى از منكر و غيرها از قوانين اسلاميه نافِعَةٌ لِلْقَوْم، بوده است.»

پشتيبانى علماى نجف و بخصوص مرحوم آخوند از نهضت مشروطه، بيش از هر عامل ديگرى در برپايى و گسترش اين نهضت مؤثر بود و موجب شد تا مردم با انگيزه بيشترى از آن حمايت كنند و اين نهضت پابگيرد. و اولين مجلس از نمايندگان مردم تشكيل شود.

گرچه نهضت مشروطيت، به كوشش علما و مردم تا حدودى به ثمر رسيد اما با روى كار آمدن «محمّدعلى شاه قاجار» مخالفت با مشروطه‌خواهان شروع شد و اين شاه‌

[1] - تاريخ انقلاب مشروطيت ايران، دكتر مهدى ملك زاده، ج 1-2-3، ص 106.

[2] - مرگى در نور، ص 160.