شيخ طوسى به اين واقعيت رسيده بود كه راه ايجاد وحدت و همبستگى گروههاى اسلامى با يكديگر، چنگ زدن به ريسمان محكم الهى يعنى قرآن مجيد است كه عمل به آن ضامن سعادت دنيا و آخرت جامعه اسلامى مى‌باشد.

اين عالم بزرگ نه تنها در فقه و تفسير بلكه در زمينه بيشتر علوم اسلامى كتابهايى نوشت از جمله:

1- «المُفْصَح» در امامت.

2- «العُدّة» در اصول فقه.

3- «الفهرست» معرفى حدود نهصد نفر از مؤلفان كتابهاى شيعى و اسامى مؤلفان آنها.

4- «كتاب الرجال» در معرفى راويان حديث.

5- «مقدمة فى المدخل الى علم الكلام» در علم كلام (عقايد و مذاهب). [1]

ج- تأسيس حوزه نجف‌

در زمان مرجعيت شيخ طوسى و قبل از آن، شهر «بغداد» همواره مورد طمع قدرت طلبان و شاهد اختلاف گروههاى اسلامى با يكديگر بود. در اين شهر گروهى از شيعيان در محله «كرخ» زندگى مى‌كردند و در ماههاى محرم و صفر و روزهايى همچون «عيد غدير» مراسم مذهبى خود را با شكوه هرچه بيشتر برگزار مى‌كردند.

از سوى ديگر وجود عوامل و زمينه‌هايى همچون حوزه بزرگ شيعى به زعامت شيخ طوسى و هجرت علماى شيعه به اين شهر و وجود اماكن مقدس مذهبى در عراق، روز به روز بر شكوه و عظمت شيعيان مى‌افزود و موجب گسترش فرهنگ آنان مى‌گرديد.

گرچه اكثر ساكنان بغداد را گروههاى اسلامى غير شيعى تشكيل مى‌دادند و فعاليتهاى علمى، تبليغى نيز داشتند، اما در ميان آنان عناصرى وجود داشت كه تحمل شيعه را نداشته و در انتظار فرصتى بودند كه اين گروه اصيل اسلامى را از صحنه خارج ساخته مانع گسترش فرهنگ آنان شوند. تا اينكه در سال 447 ه. ق. «طغرل بيك سلجوقى» كه از مخالفان سرسخت شيعه بود بر بغداد مسلط شد و دشمنان با وى‌

[1] - رجال نجاشى، ص 403، انتشارات اسلامى، قم.