چه بسيار اقوامى را پيش از آنان نابود كرديم كه هم مال و ثروتشان از آنها بهتر بود و هم ظاهرشان آراسته‌تر.

2- تغييرناپذيرى‌

تغيير ضوابط كلى كه اغلب از جهل، ضعف و محدوديت قدرت اجرايى سرچشمه مى‌گيرد، درسنن و قوانين اجتماعى خداوند وجود ندارد. زيرا علم مطلق و قدرت نامتناهى جايى براى جابه جايى و تغيير باقى نمى‌گذارد.

( فَهَلْ يَنْظُروُنَ الَّا سُنَّتَ الْاوَّليِنَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْديلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ‌اللَّهِ تَحْويلًا) [1]

آيا آنها چيزى جز سنت پيشينيان (و عذابهاى دردناك آنان) را انتظاردارند؟! هرگز براى‌سنت خدا تبديلى نخواهى يافت، و هرگز براى سنت الهى تغييرى‌نمى‌يابى.

سنن خداوند علاوه بر تبديل ناپذيرى، تحول و تغيير هم نمى‌پذيرند. يعنى نه بطوركلى عوض مى‌شوند و چيز ديگرى جاى آنها را مى‌گيرد و نه از نظر كمى و كيفى دگرگون مى‌گردند و به ضعف و شدت مى‌گرايند. سپاسگزارى، افزون شدن نعمت و پاداش خوب را در پى دارد، كفر و ناسپاسى در مقابل نعمت مجازات و عذاب دنيوى و اخروى دارد. اين يك سنت الهى است كه هرگز براى شكر، عذاب و دربرابر كفران، زيادى نعمت درنظر گرفته نمى‌شود تا تبديل و تحويل صورت پذيرد.

3- بازتاب جمعى‌

بافت جامعه، تأثير و تأثّر متقابل و مسئوليتهاى دينى، انسانى و اخلاقى افراد، بازتاب جمعى و سرنوشت مشترك در پى دارد. اگر جامعه عليه جريانهاى باطل يا ظلم و ستم مبارزه نكردند و همچنان بى‌تفاوت نشستند و ستم‌پذير گشتند مجازات الهى و واكنش عمل زشت آنها، گريبان همه را مى‌گيرد، چه ظالمان و همفكرانشان، چه افرادى كه بدون‌

[1] - فاطر (35)، آيۀ 43.