همچنين مشاهده مى‌كنيم كه در دوره جاهليّت در شبه جزيرةالعرب زنان حُرمت و موقعيّتى نداشتند و دختران را زنده بگور مى‌كردند، برخلاف، فرزندان پسر كه به آنها افتخار مى‌كردند. يكى از علل اصلى آن را، در وضع نابسامان اقتصادى آن روز مى‌يابيم.

چون زنان در آن محيط تنها مصرف‌كننده بودند و در توليد و توسعه اقتصادى نقشى نداشتند به همين جهت همواره تحقير مى‌شدند ولى پسران چون نيروى مولّد حساب مى‌شدند، جايگاه خوبى داشتند. (1)

پس اين دو نمونه اخلاقى كه بخشى از تاريخ است طبيعت و رنگ اقتصادى دارد و همزمان با تغيير عناصر توليد، اخلاق بشر هم شكل تازه‌اى به خود مى‌گيرد.

مبانى مادّيت تاريخ‌

1- تقدّم مادّه بر روح:

اين افراد براى امور روانى اصالتى قائل نيستند و معتقدند امور مربوط به روح، تنها انعكاسات مادّى از مادّه عينى بر اعصاب و مغز مى‌باشد. ارزش اين امور تنها در اين حدّ است كه ميان قواى مادّى درونى و جهان بيرون رابطه برقرار سازد.

امور روانى همانند انديشه، عقل و ايمان و ... نمى‌تواند به تنهايى و بدون تكيه بر امور مادّى منشأ اثر و حركت آفرين و اهرمى براى حركت جامعه باشند. بنابراين در تفسير و تحليل تاريخ اگر در ظاهر ديده مى‌شود كه عقيده و انديشه مذهبى، جامعه‌اى را به حركت درآورده و به سوى تكامل سوق مى‌دهد، اين در حقيقت انعكاس نيروهاى مادّى جامعه و خواسته‌هاى اقتصادى مردم است كه به صورت فكر تازه يا «ايمان قوى» در آمده است وگرنه علم و ايمان خود اصالتى ندارند. (2)

2- تقدّم نيازهاى مادّى بر معنوى:

گرچه انسان در وجود خود دو نوع نياز احساس مى‌كند: نيازهاى مادّى چون آب، نان و مسكن، ... و نيازهاى معنوى چون علم و دانش و اخلاق و نيايش، .... ولى نيازهاى مادى از نظر رتبه مقدم است و نيازهاى معنوى فرع؛ يعنى خاستگاه و سرچشمه نيازهاى معنوى، نيازهاى مادى است و آنها در حقيقت براى‌

--------------------

(1) - ر. ك: تفسير نمونه، ج 11، ص 271.

(2) - جامعه و تاريخ، ص 78-79.