درس ششم

عوامل محرك تاريخ‌

بى‌شك تاريخ بر اصولى استوار است و علل و اسباب متعددى آن را به حركت وامى‌دارد. آنچه جاى بحث و تحقيق است تعيين و ارزيابى نقش اين اصول و عوامل است: در اين‌باره بيش از بيست نظريه ارائه شده است كه ما تنها برخى را از ديدگاه قرآن و نهج‌البلاغه بررسى مى‌كنيم:

1- نظريّه اقتصاد

ماركسيسم اقتصاد و ابزار توليد را يگانه خاستگاه تاريخ مى‌شناسد. ماركس مى‌گويد:

«حركت تاريخ را، نيروهاى توليد و روابط توليدى تفسير مى‌كنند نه طرز تفكر آدمى» [1]

2- نظريّه قدرت‌

برخى قدرت و توسعه طلبى را عامل حركت تاريخ مى‌دانند. برتراند راسل در اين باره مى‌گويد:

«خشايار شاه، هنگامى كه به آتن لشكر كشيد نه كمبود غذا داشت و نه كمبود پوشاك و نه ...

بلكه او بيش از هر زمان احساس بى‌نيازى و ايمنى مى‌كرد. او فقط در انديشه توسعه قدرت و جهانگشايى بود.» [2]

[1] - تاريخ در قرآن، ص 123.

[2] - همان.