سرانجام ديدم بردبارى و صبر به عقل و خرد نزديكتراست ازاين‌رو من راه بردبارى را پيش‌گرفتم.

بنابر آنچه گذشت عوامل محرك تاريخ از ديدگاه قرآن و نهج‌البلاغه عبارتند از:

1- تكامل علمى به‌معناى وسيع آن كه شامل اختراعات، پيشرفتهاى فنى، صنعتى، ابزار توليد، بالا رفتن نيروى تفكر و وجود قهرمانان.

2- ايمان مذهبى و صبر و استقامت در مقاطع مختلف.