خلاصه‌

اقتصاد و ابزار توليد، زورمندى و جهانگشايى، ضرورت مبارزه و نيز جغرافيا و محيط طبيعى بشر و تأثير آب و هواى مناطق گرم و سرد در اخلاق و روحيّه در نظر برخى، از عوامل محرك تاريخ محسوب مى‌شوند ولى روشن است كه تأثير هريك از آنها در حدّى نيست كه بتواند به تنهايى تاريخ را بسازد.

برخى قهرمانان، علم و سياست و ... را تنها عامل مؤثر در حركت جامعه وتاريخ مى‌دانند و معتقدند كه اقليّت نوابغ تاريخ را به وجودمى‌آورند و اكثريت مردم بصورت استقلالى نقشى ندارند. در حالى كه هر كس نسبت به استعداد و كوشش خود در ساختن جامعه مؤثر است و نبايد نقش عموم را ناديده گرفت.

انديشه خلّاق، توان يادگيرى، حفظ تجارب و انتقال آنها به آيندگان كه ريشه در فطرت آدمى دارد سازندگان اصلى تاريخند و همچنين ايمان مذهبى و پايدارى نقش تحول آفرينى در تاريخ دارد.

قرآن و نهج‌البلاغه، عوامل سه‌گانه علم، ايمان و صبر را از عوامل محرك تاريخ دانسته و آنها را برسميّت مى‌شناسند و نظريّه نوابغ و جغرافيا را با آنها قابل ادغام مى‌دانند.

پرسش‌

1- انديشمندان، چه عواملى را محرك اصلى تاريخ مى‌دانند؟

2- نظريه قهرمانان و نوابع را توضيح دهيد.

3- قرآن چه عواملى را محرك تاريخ مى‌شناسد؟

4- نظريّه فطرت چيست؟ (توضيح دهيد)