درس هفتم

عوامل منفى در حركت تاريخ‌

در كنار عوامل محرك تاريخ، سلسله عواملى وجود دارد كه در انحطاط جامعه و سقوط تمدنها مؤثّرند. از اين عوامل به «عوامل منفى» تعبير مى‌شود كه برخى‌از آنها عبارت است از:

ستم و ستمگرى

قرآن ظلم را ظلمت جامعه و از عوامل سقوط تاريخ و تمدن مى‌داند و در مبارزه با آن تأكيد بسيار دارد. پيروانش را به مطالعه در زندگى ستمگران امم گذشته فرامى‌خواند و از آنها مى‌خواهد كه به تاريخ ظالمان و مجرمان بنگرند، در پايان كارشان دقيق شوند و ببينند كه روزگارشان به كجا انجاميد:

(قُلْ سيرُوا فِى الْارْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الُمجْرِمينَ) [1]

[پيامبر به مردم‌] بگو در زمين بگرديد و بنگريد كه فرجام مُجرمان چگونه بود.

قرآن در مواردى به سرنوشت محتوم و فرجام نهايى آنان مى‌پردازد و مى‌فرمايد:

(وَ لَقَدْ اهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُوا) [2]

و ما به يقين نسلهاى پيش از شما را هنگامى كه ستم كردند هلاك نموديم.

در اين آيه و آيات ديگر تصريح شده كه علت نابودى برخى از اقوام، جرم و ظلم آنها بوده و اگر ستمگر نبودند و به جُرم و جنايت دست نمى‌آلودند، سرنوشتشان اين چنين‌

[1] - نحل (16)، آيۀ 69.

[2] - يونس (10)، آيۀ 13.