اظْلَمَ وَ اطْغى)‌ [1]

و اوست كه [قوم‌] عاد نخستين را هلاك كرد و [همچنين قوم‌] ثمود را، و كسى را باقى نگذاشت و نيز قوم نوح را پيش از آنها؛ زيرا كه آنان ظالمتر و سركش‌تر بودند.

ستمگرى از ديدگاه نهج‌البلاغه‌

نهج‌البلاغه نيز چون قرآن، ظلم و ستم را از اساسى‌ترين عوامل سقوط و تباهى جوامع بشر معرفى مى‌كند و سرنوشت محتوم ستمكاران را نابودى، و از دست رفتن قدرت و نيز شكست سريع كاخ ستم را از نتايج دنيوى استبداد مى‌داند:

«فَاللَّهَ اللَّهَ فى‌ عاجِلِ الْبَغْىِ وَ اجِلِ وَخامَةِ الظُّلْمِ» [2]

زنهار! زنهار! شما را به خدا! از تعجيل عقوبت و كيفر سركشى و ستم برحذر باشيد و از سرانجام وخيم ظلم بهراسيد.

با دقّت در كلمات نهج‌البلاغه معلوم مى‌شود كه هيچ آفتى بمانند استبداد، حركت منفى تاريخ و افول جامعه را سرعت نمى‌بخشد:

«وَ لَيْسَ شَىْ‌ءٌ ادْعى‌ الى‌ تَغْيِيْرِ نِعْمَةِ اللَّهِ وَ تَعْجيلَ نِقْمَتِهِ مِنْ اقامَةٍ عَلى‌ ظُلْمٍ» [3]

هيچ چيزى در تغيير نعمتهاى خدا و تعجيل انتقام او سريعتر از اصرار بر ستم نيست.

يادآور مى‌شويم كه مسؤوليت ستم‌پذيرى كمتر از ستمگرى نيست و اسلام از هر دو به يك اندازه متنفر است زيرا اين جامعه ستم‌پذير است كه ستمگر را برمى‌انگيزد و خود در آتش آن مى‌سوزد.

ناسپاسى و رفاه‌زدگى‌

از جمله عواملى كه از نظر قرآن موجب انحطاط و حركت نزولى تاريخ مى‌گردد تكاثر

[1] - نجم (53)، آيات 50-52.

[2] - نهج‌البلاغه، خطبۀ 192، (قاصعه).

[3] - همان، نامۀ 53 (عهدنامۀ مالك اشتر)، ص 429.