هنگام قريش دوست دارد آنچه در دنياست از دست بدهد تا يك بار مرا ببيند؛ گرچه لحظاتى كوتاه و به اندازه كشتن شترى باشد. تا با اصرار چيزى را بپذيرم كه امروز پاره‌اى از آن را مى‌خواهم و نمى‌دهند.» [1]

توجّه افكار به دشمن اصلى‌

نبرد نهروان هر چند با سركوبى خوارج پايان يافت ولى عواقب سوء و حوادث اندوهبارى به بار آورد. از جمله:

1. ايجاد اندوهى فراوان در قلب مردم عراق به خاطر افزونى كشتگان و بروز دو دستگى و اختلاف ميان آنان. همچنين بدبين شدنِ بسيارى از خويشاوندان و دوستان مقتولين نسبت به اميرمؤمنان عليه السلام.

2. افزايش روح تمرّد و عصيان در ارتش اسلام، چندان كه به بهانه خستگى از جنگ در برابر فرمان امام عليه السلام سستى نمودند. به ويژه پس از بازگشت به آغوش گرم خانواده و مشاهده حزن و اندوه در چهره خانواده‌ها. اين عامل و عوامل ديگر باعث شد آنان براى هميشه جنگ را رها كنند و سازش با معاويه را بر جنگ با وى ترجيح دهند.

مورّخان نوشته‌اند: امير مؤمنان عليه السلام پس از خاتمه جنگ نهروان، در برابر سپاهيان خود بپاخاست و فرمود:

«خداوند براى شما آزمايش خوبى پيش آورد و ياريتان كرد. اكنون با سرعت به جانب معاويه و پيروان ستمگر او حركت كنيد. آنان كتاب خدا را پشت سر انداخته، در قبال آن بهاى اندكى به دست آوردند».

سپاهيان در پاسه گفتند:

«اى اميرمؤمنان! نيروهايمان تمام شده، زره هايمان پاره گشته، شمشيرهايمان شكسته و نوك نيزه‌ها خم شده است. ما را به وطنمان بازگردان تا سلاح خود را آماده سازيم، نشاط بيشترى پيدا كنيم و به تعداد خود بيفزاييم. در اين‌

[1] - نهج البلاغه، خ 93