است كه در آن فرو رفته‌ام و اگر شما هم مثل من آگاه بوديد، بسان ريسمان چاه، مضطرب و لرزان مى‌شديد.» [1]

- بازگشت به جاهليت‌

قرآن مجيد در آيه‌اى تلويحاً از دو دستگى امت، پس از رحلت پيغمبر صلى الله عليه و آله و بازگشت گروهى از آنان به عصر جاهليّت، خبر داده، مى‌گويد: ( افانْ ماتَ اوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى اعْقابِكُمْ .) [2]

با توجّه به اين آيه بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از آينده جامعه اسلامى سخت نگران بود.

بررسى سرگذشت سقيفه نشان دادكه چگونه در آن روز از روى اين راز پرده برداشته شد و بار ديگر تعصّبات قبيله‌اى و افكار جاهليّت از لابلاى سخنان دو طرف پديدار گشت.

گذشته از اين، با انتشار خبر رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله درميان قبايل تازه مسلمان، گروهى از آنان مرتد شده به آيين نياكان خود بازگشتند و با حكومت مركزى به مخالفت برخاستند.

از سوى ديگر، مدّعيان نبّوت همچون «مُسَيْلَمَه»، «سَجاح» و «طُلَيْحَة» نيز در مناطق نجد و يمامه پرچم ديگرى بر افراشته عده‌اى را گرد خود جمع كرده بودند.

در چنين اوضاع و شرايطى آيا صحيح بود امام عليه السلام پرچم ديگرى- هر چند حقّ- بر افرازد و قيام كند؟

آن حضرت در نامه‌اى كه به مردم مصر نوشته به اين نكته اشاره كرده مى‌فرمايد:

« ديدم گروهى از مردم از آيين اسلام بازگشته‌اند و درصددند آيين محمد صلى الله عليه و آله را نابود سازند. ترسيدم اگر اسلام و اهلش را يارى نكنم، بايد شاهد شكاف و ويرانى در اسلام باشم كه مصيبت آن براى من بزرگتر از رها كردن حكومت چندروزه ايست كه با سرعت مانند سراب يا ابر از بين مى‌رود.» [3]

[1] - نهج البلاغه، خ5 «شُقُّوْا امْواجَ‌ الْفِتَنِ‌ بِسُفُنِ‌ النَّجاةِ‌ و عَرَّجُواْ عَنْ‌ طَريقِ‌ المُناضَرَةِ‌، وَضَعوا تيجانَ‌ الْمفاخَرَةِ‌ انْدَ مَجْتُ‌ على مَكْنُون عِلْم لَوْ بُحْتُ‌ بِهِ‌ لاَ ضْطَربْتُمْ‌ اضْطِرابَ‌ الازشِيَّةِ‌، فِى الطَّوِىَّ‌ الْبَعيدَةِ‌»

[2] - آل عمران، آيه144. تمام آيه چنين است: (وَ ما مُحَمَّدُ الاّ رَسُولٌ‌ قَدْ خَلَتْ‌ مِنْ‌ قَبْلِهِ‌ الرُّسُلُ‌ افَاِنْ‌ ماتَ‌ اوْ قُتِلَ‌ انْقلبْتُمْ‌ عَلى اعْقابِكْم وَ مَنْ‌ يَنْقَلِبْ‌ عَلى عَقِبَيْهِ‌ فَلَنْ‌ يَضُرَّ اللّهَ‌ شَيْئاً وَ سَيَجْزِى اللّهُ‌ الشّاكِرينَ‌)

[3] -نهج البلاغه، نامه62 «فَاَمْسَكْتُ‌ يَدى حَتّىٰ‌ رَأَيْتُ‌ راجعَةَ‌ النّاس قَدْ رَجَعَتْ‌ عَن الاْسلامِ‌ يَدْعُونَ‌ الى مَحْقِ‌ دينِ‌ مُحمّد صَلّى اللّهُ‌ عَلَيْهِ‌ و آلِه وَسَلَّمَ‌ فَحَشيتُ‌ انْ‌ لَمْ‌ انْصُرِ الاْسْلامَ‌ وَ اهْلُهُ‌ انْ‌ ارى فيهِ‌ ثَلْماً اوْ هَدْماً تَكُونُ‌ المُصيبَةُ‌ به عَلَىَّ‌ اعْضَمَ‌ مِنْ‌ فَوْتِ‌ و لا؟؟؟؟؟ هى متاع‌؟؟؟؟؟؟؟؟ يَزُولُ‌ مِنْها ما كانَ‌ كَما يَزُولُ‌ السَّرابُ‌ اوْ كَما يَتَقَشَّعُ‌ السَّحابُ‌»