كه تا دوران حكومت عمر بن عبدالعزيز ادامه داشت. وى طى بخشنامه‌اى از همه خواست تا احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله را جمع‌آورى و تدوين نمايند. [1] هر چند اين خواسته به خاطر كوتاه بودن مدت خلافت وى، چندان عملى نشد و زمامداران پس از او همان سياست گذشتگان خود را دنبال كردند.

تلاشهايى كه از سوى دانشمندان اهل سنّت در زمينه جمع‌آورى احاديث در اين دوره صورت گرفت هر چند منجر به گردآورى پاره‌اى از آنها شد؛ ليكن آثار منفى نيز داشت؛ چه آنكه بخش زيادى از اسرائيليّات و احاديث جعلى- كه به علل مختلف سياسى و فرهنگى بويژه از دوران معاويه به بعد در احاديث اهل سنّت رسوخ كرده بود- به‌عنوان حديث نبوى، ضبط و ثبت شد.

اين جهات، امام باقر عليه السلام را بر آن داشت تا بيشترين كوشش خود را صرف احياى حديث- اين منبع عظيم فرهنگ و قانونگذارى اسلام پس از قرآن- كند. هم‌اكنون بخش زيادى از روايات اعتقادى، فقهى، تفسيرى، اخلاقى و تاريخى- درباره امير مؤمنان عليه السلام و جنگ صفين- از آن حضرت به يادگار مانده است. به عنوان نمونه جابر بن يزيد جعفى يكى از شاگردان آن حضرت مى‌گويد:

هفتاد هزار حديث از امام باقر عليه السلام شنيدم كه همه را از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى‌كرد. [2]

محمد بن مسلم شاگرد ديگر امام عليه السلام سى هزار حديث از او نقل كرده است. [3]

و بدين ترتيب پس از ركودى صد ساله، جنبش فرهنگى تحسين برانگيزى در جامعه شيعى پديد آمد و شيعه موفق شد به تدوين فرهنگ خود- كه شامل فقه، تفسير و اخلاق مى‌شد- بپردازد.

نكته در خور توجه در اين بخش از فعّاليّت‌هاى امام عليه السلام اينكه آن حضرت در كنار نقل و نشر حديث به پيرايش احاديث موجود و تفكيك درست آنها از نادرست و جعلى نيز پرداخت. امام عليه السلام براى تحقق اين هدف، در گام نخست، ياران خود را به حديث‌شناسى‌

[1] السنّة قبل التدوِین، محمد عجاج خطِیب، ص 329.

[2] صحِیح مسلم، ج 1، ص 102.

[3] بحار الانوار، ج 46، ص 328 و مناقب، ج 4، ص 195.