و درايت آن توصيه كرد. [1] در گام دوم از پيروان خود خواست احاديثى را كه مى‌شنوند به كتاب خدا عرضه كنند و در اين باره مى‌فرمود:

«اذا حَدَّثْتُكُمْ بِشَيْى‌ءٍ فَاسْأَلُونى‌ عَنْ كِتابِ اللَّهِ» [2]

زمانى كه حديثى براى شما بيان مى‌كنم درباره كيفيّت مطابقت آن با كتاب خدا از من بپرسيد.

پيشواى پنجم علاوه بر اين دو اقدام، خود نيز در مواقع لازم به معرفى احاديث جعلى مى‌پرداخت. آن حضرت در گفتگو با جمعى از يارانش بيش از يكصد روايت را برشمرد كه مردم آنها را صحيح مى‌پنداشتند در حالى كه همه آنها دروغ و جعلى بودند و افزود بيشتر احاديثى كه در فضل بعضى صحابه نقل شده از مجعولات دوران زمامدارى معاويه است. [3]

2- تبيين و گسترش فقه اهل بيت عليهم السلام‌

منبع بيش از هشتاد درصد مسائل و فروع فقهى روايات است كه با ممنوعيّت و مهجوريت حديث ضربه مهلكى بر پيكر آن وارد آمد و از صحنه زندگى مردم بيرون رفت. بى‌بهره بودن گردانندگان حكومت و عالمان وابسته به آنان از آگاهيهاى فقهى، فتوحات نظامى در اين عصر و سرگرمى زمامداران و مردم به كشورگشايى و كشمكش‌هاى سياسى، عوامل افزونى بودند كه مردم را نسبت به مسائل دينى و فقهى در بى‌خبرى محض قرار داده بود. دكتر على حسن مى‌نويسد:

در دوران بنى‌اميّه- كه به امور و مسائل دينى توجه چندانى نمى‌شد- مردم نسبت به فقه و مسائل دينى آگاهى نداشتند و از آن چيزى نمى‌فهميدند، و تنها مردم مدينه از اين‌گونه مسائل آگاهى داشتند. [4]

شاهد گوياى آن روايتى است كه مى‌گويد: ابن عباس در آخر ماه رمضان در بصره بر فراز منبر از مردم خواست زكات روزه خود را بپردازند؛ ولى هيچ كس، مقصود و معناى‌

[1] ر.ک: معانِی الاخبار، ص 1، حدِیث 2.

[2] کافِی، ج 5، ص 300.

[3] ر.ک: حِیاة الامام محمد الباقر علِیه السلام، ج 2، ص 181.

[4] نظرة عامّة فِی تارِیخ الفقه الاسلامِی، ص 110.