امام صادق عليه السلام و مسأله خلافت‌

با تبيين و ترسيم شرايط سياسى و فرهنگى دوران امام صادق عليه السلام اين پرسش مطرح است كه پيشواى ششم چرا از اوضاع بحرانى و استثنايى پيش آمده براى به دست گرفتن قدرت استفاده نكرد؟

در پاسخ به اين سؤال بايد بگوييم برغم پيدايش شرايط استثنايى در مقايسه با دوران‌هاى پيشين، راه اقدام نظامى براى به دست گرفتن قدرت و عهده‌دارى خلافت بر روى امام صادق عليه السلام بسته بود؛ از اين رو آن حضرت با صراحت به درخواست پيشنهاد دهندگان خلافت- اعم از دعوتگران عباسى همچون ابومسلم خراسانى و ابوسلمه خَلّال و برخى شيعيان- پاسخ منفى داد.

مهم‌ترين علل عدم اقدام نظامى امام صادق عليه السلام:

1- برخوردار نبودن از حمايت‌هاى نظامى مردمى‌

امام صادق عليه السلام براى تشكيل حكومت و اجراى احكام و دستورات الهى و اقامه عدل و قسط در جامعه ناگزير از مبارزه با دو جبهه بود؛ جبهه امويان كه نزديك به يك قرن بر جامعه اسلامى سلطه داشتند، و جبهه عباسيان كه پيش از دوران امامت آن حضرت (سال يكصد هجرى) تشكيلات پنهانى گسترده‌اى را براى سرنگونى امويان و به دست گرفتن حكومت تدارك ديده بودند.

پيشواى ششم براى پيروزى بر دو جبهه ياد شده و تشكيل حكومت اسلامى، به مردمى كه در همه شرايط از رهبرى حمايت كنند و آماده هر نوع فداكارى باشند، نيازمند بود. متأسفانه مردمى كه در دوران امام صادق عليه السلام مى‌زيستند از نظر فكرى و سياسى، با آرمانهاى امامت فاصله زيادى داشتند. آنان كه به زندگى مادى و حكومت سرشار از انحراف و فساد امويان خو گرفته بودند نه‌تنها آماده ايثار و تحمل تنگناها و سختى‌هاى مبارزه نبودند و امام را در سرنگونى حكومت امويان و كوتاه كردن دست عباسيان، يارى‌