موسى بن جعفر عليه السلام احتجاج‌ها و مناظره‌هاى زيادى با خلفاى معاصر خود، دانشمندان يهودى و مسيحى، عالمان دربارى و عناصر مخالف خطّ امامت بر جاى مانده كه در منابع حديثى و تاريخى آمده است. [1] اين محور از تلاش‌هاى امام ويژگى‌ها و برجستگى‌هايى داشت:

1- طرف مناظره امام قشر آگاه و روشنفكر جامعه بود.

2- محتواى مناظره‌ها، بيشتر مباحث اصولى و زيربنايى فرهنگى و اعتقادى جامعه بود.

3- مباحث مطرح شده در اين مناظره‌ها مسائل روز و مبتلا به مسلمانان بود.

واكنش دستگاه خلافت‌

موقعيّت روزافزون موسى بن جعفر عليه السلام و تلاش‌هاى فرهنگى روشنگرانه و متعرضانه آن حضرت، دستگاه خلافت عباسى را به وحشت انداخته وادار به عكس‌العمل كرد:

الف- منصور جاسوسانى به مدينه اعزام كرد تا ديدارها و ارتباطات امام عليه السلام را زير نظر داشته به خليفه گزارش كنند. [2] در پى اين اقدام، ياران امام عليه السلام به شيوه‌هاى مختلف تحت فشار و محدوديت قرار گرفتند و ارتباط آنان با امام قطع شد. حتى زمانى كه مى‌خواستند حديثى از آن حضرت نقل كنند ناچار بودند از امام عليه السلام با كنايه و القابى همچون «عبد صالح»، «عالم»، «صابر»، «سيد» و «امين» ياد كنند. [3]

ب- سياست شكنجه و فشار سياسى و اقتصادى را نسبت به مخالفان بويژه علويان اجرا كرد. منصور در طول حكومت ننگين خود صدها انسان حق‌طلب و آزاديخواه را به قتل رسانيد. او در مبارزه با آل على عليه السلام تا آنجا پيش رفت كه به هر يك از آنان دسترسى پيدا مى‌كرد او را دستگير و پس از بستن غل و زنجير به دست و پايش به زندان مخصوص مى‌افكند؛ زندانى كه شب و روزش تشخيص داده نمى‌شد. [4] وى برخى از انقلابيون را پس از دستگيرى زنده زير ديوار مى‌گذاشت و روى آن ستون بنا مى‌كرد. [5]

[1] ر.ک: احتجاج، طبرسِی، ج 2، صص 155 ـ 170.

[2] ر.ک: رجال کشِی، ص 282، حدِیث 502 و مناقب، ج 4، ص 290.

[3] ر.ک: سِیرة الائمة الاثنِی عشر، ج 2، ص 334.

[4] ر.ک: مروج الذهب، ج 3، ص 299.

[5] ر.ک: کامل ابن اثِیر، ج 5، ص 526 و الفخرِی، ص 147.