بزدايد مأمون را وادار به چنين كارى كرد. [1]

مطالعه تاريخ و بررسى ديدگاه‌ها و عملكرد فضل بن سهل بيانگر اين است كه وى نه‌تنها تمايلات شيعى نداشته بلكه دشمن سرسخت امام عليه السلام بوده و همواره در خط مخالف آن حضرت قرار داشته است. [2] علاوه بر اينكه خود مأمون در سخنى با صراحت اين نظريّه را رد كرده است. [3] البته از مأمون زيرك و دورانديش بعيد به نظر نمى‌رسد كه قضيّه تشيع فضل نيز ساخته و پرداخته او باشد كه براى بدنام كردن او و تبرئه خود نزد عباسيان- بويژه پس از قتل فضل- مطرح كرده باشد.

4- سياست ملكدارى‌

چهارمين نظريّه كه به حقيقت نزديك‌تر و با واقعيّت‌هاى تاريخى منطبق‌تر است، نظريّه سياست ملكدارى مأمون است. وى در ارزيابى شرايط سياسى- اجتماعى زمان خود به اين نتيجه رسيد كه براى حفظ و دوام قدرت و حكومت خود، راهى جز جذب امام‌رضا عليه السلام به دستگاه خلافت و ولايتعهدى او وجود ندارد. مهم‌ترين انگيزه‌هاى سياسى مأمون از اتخاذ اين سياست عبارت است از:

الف- جلب رضايت ايرانيان كه به تشيع و دوستى على عليه السلام و دودمانش روى آورده بودند. مأمون كه مادرش ايرانى بود و در پرتو حمايت ايرانيان به قدرت رسيده بود مصلحت خود را در همراه داشتن آنان با خود مى‌ديد. براى اين كار لازم بود خود را از نظر اعتقادى و سياسى هماهنگ با آنان نشان دهد.

ب- فرو نشاندن قيام‌هاى علويان كه بسان استخوان گلوگيرى همواره خلفا را آزار مى‌داد. مأمون براى مهار كردن جنبش بالنده علويان و خلع سلاح ايشان دست به اين اقدام زد.

ج- خالى كردن صحنه از وجود امام رضا عليه السلام. بدون شك هدف اساسى مأمون از طرح مسأله ولايتعهدى، شخص امام رضا عليه السلام و خالى كردن صحنه سياسى كشور از

[1] عِیون اخبار الرضا علِیه السلام، ج 2، ص 158 و بحار الانوار، ج 49، ص 132.

[2] به عنوان نمونه رجوع کنِید به ارشاد مفِید، ص 310.

[3] عِیون اخبار الرضا علِیه السلام، ج 2، ص 162 و بحار الانوار، ج 49، ص 137.