ولايتعهدى پس از تهديد مأمون با شرايطى كه امام عليه السلام قرار داد به مصلحت اسلام بود و گرنه آن حضرت نمى‌پذيرفت، هرچند خونش ريخته مى‌شد. بيدارسازى امت اسلامى و آشنا ساختن آنان با تعاليم اسلام و برملا كردن چهره زمامداران غاصب و ستمگر و در يك كلمه احقاق حقّ، از مهم‌ترين اين مصالح بود.

شايد با توجه به اين جهت است كه وقتى محمد بن عَرَفه از امام عليه السلام درباره علّت پذيرفتن وليعهدى پرسيد و گفت: يابن رسول اللّه! چه چيز شما را بر پذيرش اين امر واداشت؟ فرمود: «همان چيزى كه جدّم امير مؤمنان را وادار به ورود در شورا كرد».

شيخ طوسى و سيد مرتضى مسأله احقاق حق را يكى از انگيزه‌هاى امير مؤمنان عليه السلام از ورود در شوراى عمر ذكر كرده و گفته‌اند:

صاحب حق مى‌تواند از هر راه مشروع و پسنديده، حق خويش را بازستاند؛ بويژه اگر حق، تكليف شرعى او باشد؛ زيرا در اين صورت دستيابى به آن حقّ و تحمّل سختى‌ها در راه آن، واجب خواهد بود مانند حقّ امامت و رهبرى. (1)

جشن ولايتعهدى‌

مأمون در ماه رمضان سال 201 هجرى مجلس جشن باشكوهى برگزار كرد و امام رضا عليه السلام را به‌طور رسمى به ولايتعهدى برگزيد و همگان بر اين مسأله با آن حضرت بيعت كردند. (2) مأمون براى نشان دادن صداقت خود در اين كار، دست به اقدامات زير زد:

1- لباس سياه را كه شعار عباسيان بود از ميان برداشت و پوشيدن لباس سبز را كه شعار علويان بود سنّت كرد. (3)

2- دختر خود «ام حبيبه» را به امام رضا عليه السلام تزويج كرد. (4)

3- دستور داد به نام حضرت رضا عليه السلام سكّه زنند و خطبا همه جا به نام آن گرامى

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- ‌تلخِیص الشافِی، ج 2، ص 154 و بحار الانوار، ج 49، ص 155 به نقل از تنزِیه الانبِیاء.

2- عِیون اخبار الرضا علِیه السلام، ج 2، ص 161.

3- الامام علِی الرّضا علِیه السلام، ولِیعهد المأمون، ص 61.

4- تارِیخ طبرِی، ج 8، ص 566؛ کامل ابن اثِیر، ج 6، ص 350.