1- ابراز ناخشنودى از پيشنهاد مأمون‌

امام رضا عليه السلام پس از رويارو شدن با دعوت مأمون، با گفتار و كردار مراتب ناخشنودى خويش را از اين دعوت به گوش همگان رسانيد و اين سفر را يك سفر اجبارى و سفرى كه به شهادت او منتهى مى‌شود قلمداد كرد.

امام عليه السلام اين مطلب را هم به هنگام وداع با بستگانش، هم در وقت وداع پيامبر صلى الله عليه و آله و هم در زمان طواف خانه خدا به شيوه‌هاى مختلف به گوش همگان رسانيد. [1]

امام عليه السلام در اين موضع علاوه بر توجه دادن همگان به توطئه جديد مأمون، همه كسانى را كه ممكن بود نسبت به آن حضرت- به‌خاطر پذيرش دعوت خليفه- بدبين شوند، به ماهيّت اين اقدام و اهداف شومى كه فراسوى آن بود آگاه و دلشان را از كينه مأمون لبريز ساخت.

2- همراه نبردن هيچ يك از بستگان‌

امام عليه السلام به تنهايى راهى مرو شد و هيچ يك از بستگان حتى تنها پسر خود حضرت جواد عليه السلام را همراه نبرد و بدين ترتيب به مأمون گوشزد كرد كه وى نه تنها به آينده كار خوشبين نيست، بلكه اين سفر را خطرناك مى‌داند و چه بسا اگر فرزندش را با خود ببرد جان او نيز به خطر افتد. [2]

3- تماس با پايگاه‌هاى مردمى در طول سفر

[1] حضرت پِیش از ترک مدِینه خوِیشان خود را جمع کرد و دستور داد براِی وِی مجلس سوگوارِی تشکِیل داده و گرِیه کنند. در پاِیان مبلغِی پول در مِیان آنان تقسِیم کرد و فرمود: من هرگز از اِین سفر باز نخواهم گشت (دلائل الامامة، ص 176).

مخول سَجستانِی مِی‌گوِید: حضرت رضا علِیه السلام براِی وداع با رسول خدا صلِی الله علِیه و آله وارد مسجد شد... من نزد او رفتم و پس از سلام به او تبرِیک گفتم. امام فرمود: مرا زِیارت کن زِیرا من از جوار جدّم بِیرون مِی‌روم و در غربت مِی‌مِیرم و در کنار هارون دفن خواهم شد (بحار الانوار، ج 49، ص 117).

حضرت جواد علِیه السلام که ـ بنا به نقلِی ـ در سفر به مکه همراه پدر خود بود، با مشاهده طواف پدر، ناراحت و افسرده در گوشه‌اِی نشست. امام پس از فراغ از طواف نزد فرزندش رفت و از او خواست برخِیزد تا بروند. حضرت جواد گفت: توان برخاستن ندارم. چگونه برخِیزم در حالِی که مِی‌بِینم به گونه‌اِی با کعبه وداع مِی‌کنِی که گوِیِی دِیگر به سوِی آن باز نخواهِی گشت (اثبات الوصِیّة، ص 177).

[2] واقعِیتِی که اِین احتمال را تقوِیت مِی‌کند اِین‌که هر کدام از علوِیان مانند محمد بن جعفر و همراهان، و محمد بن محمد بن زِید و ... که راهِی مرو شدند جان سالم بدر نبرده و بازنگشتند.