ب- امام عليه السلام با جمله: «من از شرايط آن هستم» وجوب فرمانبرى از خود را به عنوان شرط توحيد بر همه مسلمانان واجب و نقشه مأمون را كه مى‌كوشيد با واگذارى وليعهدى به آن گرامى براى خلافت خويش مشروعيّتى بيابد، خنثى كرد.

ج- حضرت، وجوب اطاعت از خود را از آن جهت كه از شرايط توحيد است و از سوى خداوند تعيين شده مطرح كرد، نه از آن جهت كه از جانب مأمون ولىّ امر است و يا به زودى ولىّ امر خواهد شد. [1]

4- مقاومت در برابر خواسته مأمون‌

امام رضا عليه السلام پس از ورود به مرو بيش از دو ماه در برابر خواسته مأمون مقاومت كرد و تا زمانى كه به‌طور صريح از سوى او تهديد به قتل نشد ولايتعهدى را نپذيرفت. در اين مدت همه جا پخش شد كه امام عليه السلام به خواست خليفه گردن ننهاده است.

پس از پذيرش نيز با استفاده از هر فرصتى اجبارى بودن و نافرجامى آن را به همگان گوشزد كرد به عنوان نمونه در پايان مراسم جشن ولايتعهدى به يكى از ياران خود- كه شادمانى مى‌كرد- فرمود: «دلت را به اين موضوع مشغول نساز و بدان شاد مباش زيرا اين كار پانمى‌گيرد». [2]

و نيز در پاسخ معترضى كه گفته بود: چرا بدين كار تن دادى؟ فرمود: «من بر اين كار مجبور شدم». [3]

5- پذيرش مشروط

حضرت رضا عليه السلام ولايتعهدى را مشروط پذيرفت. اين شرايط عبارت بود از اين كه در امور حكومتى امر و نهى نكند، فتوايى ندهد، قضاوتى نكند، در نصب و عزل افراد دخالتى نداشته باشد و هيچ يك از قوانين و مقررات جارى را تغيير ندهد. [4]

[1] برگرفته شده از الحِیاة السِیاسِیّة للامام الرضا علِیه السلام، صص 316 ـ 320.

[2] بحار الانوار، ج 49، ص 147.

[3] همان، ص 136.

[4] ر.ک: مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 363.