شام و ... به چشم مى‌خورد.

نتايج زيانبار اين كشمكش‌ها در درون جامعه اسلامى دامنگير توده‌هاى مردم مى‌شد كه راه به جايى نداشتند. آنان، هم از ناحيه حكومت و عوامل ستمگر و سنگدل آن همچون «ابن زيات» و «ابن خصيب» [1] تحت فشار و آزار بودند و هم از ناحيه گروه‌هاى شورشگر. تنها راه نجات مردم از اين تنگنا روى آوردن به مكتب اهل بيت عليهم السلام و پناه بردن به دامن پيشواى دلسوز امت؛ حضرت هادى عليه السلام بود.

4- گسترش نهضت‌هاى علويان‌

گسترش نهضت‌هاى علويان در مناطق مختلف كشور اسلامى از ديگر ويژگى‌هاى اين دوره است. عامل اساسى آن بر سر كار آمدن نظاميان ترك و نيز خلفاى ستمگرى همچون متوكّل بود.

اين دوره از تاريخ اسلام شاهد حدود بيست جنبش از سوى علويان است كه از آن جمله مى‌توان از نهضت محمد بن قاسم، محمد بن صالح، يحيى بن عمر، حسن بن زيد، حسن بن محمّد و اسماعيل بن يوسف نام برد. [2]

اين مبارزان علوى در جاى جاى قلمرو اسلامى از مرو، طالقان، طبرستان، رى و همدان گرفته تا كوفه، مدينه و مكّه، پرچم قيام عليه ستمگران عباسى برافراشتند و مردم را به كتاب خدا و سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله فراخواندند.

شعار علويان «الرّضا من آل محمّد» بود. آنان با طرح اين شعار هر چند براى رهبرى نهضت فرد خاصى را معرفى نمى‌كردند؛ چون اين كار موجب حساس شدن حكومت نسبت به او مى‌شد؛ ولى در عمل، نهضت خود را به سمت پذيرش رهبرى شايسته‌ترين عنصر اين خا ندان كه در آن عصر در وجود امام هادى عليه السلام خلاصه مى‌شد جهت مى‌دادند.

[1] دو نفر ِیاد شده در حکومت عباسِی منصب وزارت داشتند. در وصف جناِیات ابن زِیات نوشته‌اند: وِی براِی شکنجه مخالفان، تنورِی آهنِین ساخته و مِیخهاِیِی در آن نصب کرده بود (الفخرِی، ص 235) احمد بن خصِیب در آغاز، منشِی متوکل بود و پس از آن وزِیر وِی شد. او فردِی ستمگر و تنگ‌نظر بود و به هِیچ کس رحم نمِی‌کرد.

[2] براِی آگاهِی از تفصِیل نهضت‌هاِی ِیاد شده رجوع کنِید به مقاتل الطالبِین، صص 384 ـ 425 و کامل ابن اثِیر، ج 7، صص 130 ـ 165.