امام هادى عليه السلام در مدينه‌

خلفاى عباسى معاصر امام بويژه متوكل هر چند با در پيش گرفتن سياست رعب و كشتار، قلمرو اسلامى را براى مخالفان بويژه پيروان اهل بيت عليهم السلام نا امن كرده بود؛ بدان حدّ كه كسى جرأت نداشت خود را شيعه معرفى كند؛ ليكن در مقابل، امام هادى عليه السلام نيز به عنوان پيشواى قوى‌ترين و اصيل‌ترين جبهه مخالف، با فعّاليّت‌هاى فرهنگى و سياسى گسترده و جهت‌دار و تشكل دادن به مبارزه علويان و رهبرى آنان، خواب را از چشم طاغوت زمان ربوده و مدينه را به پايگاه مبارزه عليه دستگاه خلافت عباسى و كانون خطرى براى موجوديت آن تبديل كرده بود.

امام هادى عليه السلام با استفاده از ضعف و آشفتگى اوضاع سياسى، به تبيين و گسترش مبانى اعتقادى و فرهنگى اسلام، رهبرى و هدايت امّت مسلمان همّت گمارد و شيعيان را- كه در آن زمان تعدادشان رو به فزونى بود- از سرچشمه زلال دانش امامت و فرهنگ ناب، سيراب كرد.

امام هادى عليه السلام در مدينه موقعيّت ممتازى داشت و در واقع دولتى در مقابل دولت عباسى تشكيل داده بود. دانش پژوهان و حق‌جويان از هر سو به محضرش روى مى‌آوردند. شيعيان نيز از نقاط مختلف بويژه ايران، عراق و مصر به‌صورت حضورى يا از طريق نوشتن نامه، مسائلشان را مطرح كرده از آن گرامى رهنمود مى‌گرفتند. وكلاى امام نيز در ميان مردم پراكنده بودند و از نزديك با آنان ارتباط داشتند.

البته برنامه‌ريزى‌ها و تصميم‌گيرى‌هاى مهم و كارهاى اساسى بويژه در زمينه مسائل تشكيلاتى، پنهانى و دور از چشم دولتمردان و عوامل اطلاعاتى انجام مى‌گرفت و اصل «تقيّه» در مسائل حياتى، همواره مورد توجه امام و پيروان خاص وى بود و همين مسأله موجب شده كه خدمات و فعّاليّت‌هاى فرهنگى، سياسى و اجتماعى امام هادى عليه السلام در مدينه در متون تاريخى به‌طور تفصيل منعكس نشود. ولى از شواهد و قراين تاريخى و گفتگوهاى آن حضرت با افراد از قبيل: ارتباط مداوم دانش‌پژوهان با آن حضرت، گزارش والى مدينه از فعّاليّت‌هاى امام به متوكل، اقدام سريع نسبت به احضار آن گرامى به‌