د- على بن محمد سَمَرى: وى از اصحاب امام عسكرى عليه السلام بود كه توسط حسين بن روح به امر امام زمان (عج) به مقام سفارت پس از وى منصوب شد. مدت سفارت او سه سال بود كه با خلافت راضى و متقى همزمان بود. شدت اختناق و فشار حكومت عليه پيروان اهل بيت عليهم السلام در اين مقطع به حدّى بود كه حسين بن روح و على بن محمّد سَمَرى در بسيارى از موارد ناچار به تقيّه بودند [1] و شايد يكى از علّت‌هاى مهم پايان يافتن دوران سفارت با درگذشت سمرى و تعلق مشيّت حق بر آغاز غيبت كبرى، همين موضوع باشد.

على بن محمّد در نيمه شعبان سال 329 هجرى درگذشت [2] و با رحلت او، باب سفارت بسته شد و دوران غيبت صغرى پايان گرفت.

وظايف و فعّاليّت‌هاى نايبان‌

نايبان خاص حضرت ولىّ عصر (عج) در طول مدت نيابتشان، فعّاليّت‌ها و موضع‌گيرى‌هايى در زمينه مسائل سياسى، اجتماعى و فرهنگى داشتند كه برخى از آنها بين هر چهار سفير، مشترك و برخى مختص هر سفير بود. در اينجا به اختصار به بعضى از وظايف و فعّاليت‌هاى مشترك آنان اشاره مى‌كنيم.

1- انجام رسالت دو جانبه‌

شرايط سياسى- اجتماعى در اين دوره ايجاب مى‌كرد كه نايبان حضرت يك وظيفه دو جانبه ايفا كنند. از يك سو در انجام رسالت نيابت و چگونگى ارتباط خود با امام و مردم و پنهان نگه داشتن نام و نشان آن گرامى، نهايت احتياط را بكنند. آنان در بيشتر نوشته‌هاى خود به امام، نه از خود اسمى مى‌بردند و نه از حضرت. به‌عنوان نمونه، چنين مى‌نوشتند: «كتبتُ الى الناحيّة»، «كَتَبْتُ اليه»، «خَرَجَ الجواب». [3] همين مسأله منشأ ابهام در

[1] همان، ص 237؛ تارِیخ الغِیبة الصغرِی، ص 414.

[2] همان، ص 242.

[3] ر.ک. معادن الحکمة، ج 2، صص 308 ـ 310.