ادعاى واهى خونخواهى از عثمان در برابر حكومت مردمى حضرت امير ايستاد و شاميان را به جنگ با آن حضرت بسيج كرد. شورش طلحه و زبير و عايشه نيز كه تحت عنوان خونخواهى عثمان صورت گرفته بود، بستر تبليغاتى مناسبى را براى وى فراهم ساخت كه كار او را در خام كردن افكار عمومى و بسيج نيروها عليه حكومت عراق آسان كرد.

جنگ صفين:

دو جبهه، راهى جز جنگ نيافتند؛ از اين رو به تجهيز نيرو پرداختند. معاويه بالغ بر هشتاد و پنج هزار نيرو از دمشق و اطراف آن بسيج كرد و پيش از رسيدن سپاه عراق در ناحيه «صفين» [1] مستقر شد و در كنار فرات اردو زد.

امام عليه السلام نيز پس از آن كه مطمئن شد معاويه جز زبان زور نمى‌فهمد، در خطبه‌اى مردم را به جهاد فراخواند، امام حسن و امام حسين عليهما السلام نيز با خطابه‌هاى خود به بسيج مردم پرداختند. كوفه آماده نبرد با شام شد. امام عليه السلام به ابن عباس نامه نوشت تا مردم بصره را نيز به جهاد فراخواند. سپاه نود هزار نفرى عراق [2] در پنجم شوال، سال 36 [3] راهى صفين شد و در برابر سپاهيان شام قرار گرفت ولى راهى به فرات نداشت.

امام براى جلوگيرى از خونريزى، تلاش‌هاى زيادى كرد ولى مؤثر نيفتاد و ناگزير از جنگ شد. سپاهيان عراق در نخستين نبرد، شاميان را از كنار فرات راندند و خود بر آن مسلط گشتند. امام در نهايت بزرگوارى مقابله به مثل نكرد و فرمود: بگذاريد آنان هم از آب استفاده كنند.

پس از آن، ميان دو سپاه برخوردهاى پراكنده‌اى صورت گرفت. با طولانى شدن مدت اقامت دو سپاه در صفّين و پافشارى معاويه بر جنگ و نيز پايان يافتن محرّم، امام عليه السلام فرمان حمله عمومى را صادر كرد. دو سپاه در اول صفر سال 37 به هم درآويختند. اوج‌

[1] صفِین هم وزن سکِّین، قرِیه‌اِی وِیران شده از بناهاِی روم بود که تا فرات به قدر مسافت ِیک تِیر فاصله داشت و کنار شط در مقابل صفِین نزدِیک دو فرسخ بِیشه‌اِی پوشِیده از نِی بود که تنها ِیک راه مفروش از سنگ به فرات وجود داشت که براِی برداشتن آب استفاده مِی‌شد (اخبار الطوال، ص 167).

[2] مروج الذهب، ج 2، ص 375.

[3] همان، ص 374.